Biz bu yazının önemli gördüğümüz bazı yerlerini köşemize taşıyacağız. Yazının tam metin için linki: http://mecliste.org/bakis-acisi/anayasa-degisikligi-teklifine-dair-degerlendirme

***

Usule dair

Öncelikle değişiklik teklifi, 2010 yılından itibaren iki yıllık sürede Türkiye çapında gerçekleşen Anayasa arayışlarının bir sonucu değildir. O dönemde Türkiye genelinde bir anayasa hareketliliği ve dinamizmi söz konusuydu. Toplumun bütün dinamik kesimleri anayasa konusunda seferber olmuş, toplumsal beklentiler anayasal formüllere dönüşmüş, raporlar, taslaklar ve öneriler hazırlanmış, yüzbinlerce talep ile birlikte TBMM’ye sunulmuştu. Bu dönem halkın nasıl bir toplum sözleşmesi talep ettiği, hangi asgarî ortak paydada bir araya gelebileceği ve geleceği inşa edebileceği, bunun üzerine nasıl bir anayasal düzen kuracağı konusunda oldukça net parametreler ortaya konmuştu.

Anayasa değişiklik teklifinin toplum sözleşmesi niteliği yoktur. Böyle bir amaç için tesis edildiği yönünde teklifin mimarları ve savunucuları da herhangi bir iddiada bulunmamıştır. Toplumun geçmişle hesaplaşma, bugünün ortak paydası ve geleceğin inşasının yol haritası ile ilgili bir tasavvur teklifin konuları dışındadır. Esasen toplumsal sorunların kaynağı, çözümü önündeki engel ve dayatılmış militarist düzen olarak nitelendirilen Anayasal düzen değişmemektedir. Teklif esas itibariyle iktidar kullanımına ilişkindir ve hükümet gücünün nasıl ve kimler tarafından kullanılacağı hususuyla sınırlıdır.

İkinci olarak, teklifin hazırlanmasında siyasal katılım söz konusu değildir. Egemenliğin üç unsuru olan yasama, yürütme ve yargı erkleri arasında ciddî bir denge ve işlev değişikliği meydana gelmektedir. Ancak iktidarın nasıl kullanılacağına ilişkin, temel hak ve özgürlükler ile kamusal güvenlik bakımından hayatî mahiyetteki hükümet modeli hususunda değişiklik yapılırken, toplumsal uzlaşı sağlanmamıştır. …

Demokrasi halkın halk tarafından halk için yönetilmesi olduğuna göre, temsil kurumu, sistemin kalbini oluşturur. Halkın demokratik olarak temsil edildiği mekân hükümet modelinden bağımsız olarak her zaman Meclistir. Başkanlık sisteminde de sistemin işleyişinin merkezinde tek demokratik temsil mercii olan Meclis yer alır. Başkanın doğrudan halk tarafından seçilmesi ona halkın iradesini temsil yetkisi vermemekte, sadece yürütme görevini üstlenme yetkisi vermektedir.

Esasa Dair

Teklif ile Cumhurbaşkanının cezaî sorumluluğu genişletiliyor. Bu olumlu gözüküyor. …Ancak iktidar olmak aynı zamanda siyasal sorumluluk gerektirmektedir. Bu siyasal sorumluluğun karşılığı olabilecek mekanizmayı bu sistem içinde göremiyoruz. Meclis bu siyasal sorumluluğu harekete geçirebilecek imkânlara sahip değildir. …

Başkanlık sisteminde bu denetim ve onay ihtiyacı, atamaların doğrudan Meclis’in onayına sunulmasıyla karşılanmaktadır. Teklif metninde onay mekanizmasına yer verilmemiş olması sorunludur. …

Buna ek olarak, Cumhurbaşkanı siyaseten sorumsuz iken, bakanlar başta olmak üzere bütün idarî atamaları tek başına yapıyor olması ve bütün bürokrasinin sadece Cumhurbaşkanı’na karşı sorumlu olması, Cumhurbaşkanı’nın sorumsuzluğunu bir bütün olarak yürütmenin tamamına şamil hale getirmektedir.

Oysa başkanlık sisteminde başkanın şahsı siyaseten sorumsuz, ama cezaî olarak sorumlu, onun dışındaki bütün yürütme unsurları ise Senato’nun sorgulama gücünün muhatabıdır. Bu sadece cezaî bir sorumluluk kapsamında gerçekleşmemekte, sorgulama, esaslı bir siyasal sorumluluk etkisi doğurmakta, hesap verilebilirlik imkânı sağlamaktadır.

 Cumhurbaşkanlığı kararnamesi meselesine gelince; …sadece kararnamelerle bütün ülkenin yönetilmesi riski doğmaktadır.

Karşılıklı fesih mekanizması, sistemde kilitlenmelere ve bunun yol açtığı krizlere karşı büyük bir buluş olarak sunuluyor. Ancak gerçek biraz daha farklı duruyor. …

…O halde karşılıklı feshin asıl amacının parlamenter sistemde olduğu gibi Başkan’ın politikalarının aracı olarak çalışacak bir Meclis oluşturmak olduğu gözüküyor.

Cumhurbaşkanının veto yetkisi ile ilgili düzenleme de sorunlu görünüyor: Zira … 

Buna karşın yasamanın yürütmeyi kontrol etmesinin en klasik ve tarihsel yöntemi olan bütçe konusunda Yasama organı en önemli gücünden mahrum kalmaktadır. …tasarıda Cumhurbaşkanı’nın bütçesi Meclis tarafından onaylanmadığı takdirde, eski bütçe yeniden değerleme oranına göre arttırılarak yürürlüğe girmektedir. Böyle bir düzenlemenin Meclisi bütünüyle işlevsizleştirmesi riski yüksektir.

HSYK seçimleri ile ilgili olarak demokratik denge ve denetim kaygısı, komisyon sırasında yapılan değişikliklerle kısmen giderilmiş olsa da, Cumhurbaşkanı’nın partisini kontrol etmesi durumunda, yetersiz kaldığı söylenebilir. …

Erkler arasında denge ve denetimde hayati rol oynayan ve Meclis’i Başkan’a karşı koruyabilecek olan Anayasa Mahkemesi’nin üye seçiminde, Başkanlık sistemine uyum sağlama amaçlı herhangi bir değişikliğe gidilmemesi de not edilmelidir.

***

Son yazılarımızda aktarmalarla yer verdiğimiz üzere Anayasa Hukuku uzmanları Tasarıda hayli boşluklar buluyorlar. 

Üstelik bunlar Meclis görüşmelerinde giderilmesi mümkün olan türden eksiklere de benzemiyor!