Zira, mücazefe, kudrete iftiradır. Ve “İmkân dairesinden daha güzel yoktur” olan sözü İmam-ı Gazalî’ye dediren, yaratılıştaki mükemmellik ve güzelliğe kanaat etmemek ve onu hafife almaktır. Buna göre; bazan delil/belgenin hizmetini temsil de görüyor. Öyleyse, bak: Nasıl elmas, altın, gümüş, rasas/bakır, hadid/demir, ilh. herbirinin birer kıymet ve kendine has bir özelliği vardır. Bu özellikler herbirisinde, farklı ve çeşitlidir.

Aynen öyle de, dinin maksadı, kıymet ve delil bakımından değişiktir. Birinin yeri hayâl olsa, ötekinin vicdanıdır. Beriki, sırrın sırrındadır. Birisi, ticarette bir mala bir fels veya on para yerine bir elmas veya bir altını verse, nasıl sefahetine/düşüncesizliğine, idraksizliğine hükmedilir. Ve o, ticaret işinden men edilir. Aksi durumda da, yani, bir fels ve on para eden bir mala bir elmas veya bir altın istese; “yuha” işitecek. Ve tüccar olmaya bedel, hayyal bir maskara olduğu anlaşılacak.

İşte, dini hakikatleri biribirinden ayıramayan ve herbirisine müstehak olduğu hak ve itibarı vermeyen ve her hükümde şeriatın sikkesini/damgasını tanımayan, hattâ o muazzam fabrikadaki eczalar, herbiri mihveri üzerinde hareketine sekte veren, gerçekleri biribirinden ayıramayan herbiri bir acemî adama benzer. Ki, gayet muntazam ve büyük bir makine içinde küçük ve lâtif bir çarkı; hareket ve vaziyette büyük çarklara üstünkörü nazarıyla münasip görünmediğinden, makine fenninde habersizliğiyle beraber, nefsinin gururu, yüzeyden bakışını iğfalle aldatarak, ıslâh niyetiyle muntazam durumu değiştirmeye teşebbüs eder. Bilmediği halde fabrikayı hercümerc eder, başını yer.

Elhasıl: Şeriatın herbir hükmünde şeriatı ihdas edenin bir itibar sikkesi/damgası/mührü vardır. O sikkeyi okumak lâzımdır. Sikkenin kıymetinden başka, o hüküm herşeyden müstağnîdir/uzaktır. Hem de lâfız-perdâzâne ve mübalâğa-cûyâne ve ifrat-perverânelerin tezyin ve tasarruflarından bin derece müstağnîdir. Dikkat olunsun ki, böyle mübalâğacılar, nasihat ettikleri vakitte hakikat nazarında ne derece çirkin oluyorlar!