Kur’ân’da bir kelime bazen terim, bazen de sözlük, lügat anlamı kullanılır. Kimi zaman hakikî ara sıra da mecaz olarak kullanılır.

Elbette aklı başında olan herkes, lügat, sözlük anlamıyla, ıstılâh (kullanım) anlamlarını biribirinden ayırırır. Meselâ, “ev” içinde oturulan yer, “cami” toplanılıp namaz kılınan, “üniversite” yüksek ilim, tefekkür, müzakere, mütalâalar edilen, araştırmalar yapılan yer anlamındadır.

Ama, “ev, cami, üniversite” kelimelerinin herbirisinin inşa, yapılış malzemelerinden, ustalarına, bölümlerinden katlarına, öğrencilerinden öğretim üyelerine, içlerinde kullanılan eşyalarından tefrişine kadar binlerce ıstılâhı anlamlar taşırlar.

Kâ’be ile ilgili bir âyetin meali, “Gerçek şu ki, insanlar için ilk kurulan Ev, Bekke (Mekke) de, o, kutlu ve bütün insanlar için hidayet olandır/Kâ’be’dir.” 1 şeklindedir.

“Biz Kur’ân’ı anlarız ve bize meal yeter!” diyenler bu âyetin mota mot bile tercümesi olmayan bu mealle yetinenler Kâ’be hakkında ne anlatabilir, ne söyleyebilirler?

“Beyt/ev” tek hecelik bir kelimedir. Ama, bunun içinde binlerce, on binlerce mana vardır ve bunlar ancak tefsir ile ortaya çıkarılabilir.

İnsanların türettiği bir kelimenin bile birçok anlamı, manaları, çok geniş muhtevaları vardır. Elbette Kelâm sıfatından gelen Kur’ân’da geçen kelimelerin birçok manaları olur. 

Meselâ, şu kelimeler de birkaç anlamda kullanılır:

- Vel-Asr: Zaman, asır, Asr-ı Saadet, ikindi.

- Adavet: Düşmanlık, kızgınlık, öfke.

Meselâ, Besmelenin meali, “Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” şeklindedir. Bundan aldığımız iman gücü, feyizi ne kadardır?

Halbuki, Besmeleyi, Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dili Kur’ân Dili isimli tefsirinde 110 sayfa civarında (yeni baskılarda sadeleştirilerek 30-35 sayfaya indirilmiş, kuşa çevrilmiştir) tefsir ve izah etmiş, anlatmıştır.

Bediüzzaman, sadece Birinci Söz’de, pekçok manaları çağrıştıracak formüllerle 10.5 sayfa kadar tefsir ile izah edip anlatmıştır. “Bismillahirrahmanirrahim”in meali, “Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” şeklindedir. Bu meal size ne anlatır!

Birinci Söz ve başka yerlerde geçen manalar kadar mana var.

İhlâsın kelime anlamı, yani, meali, samimî olmak, dine içtenlikle bağlanmak, dinin esaslarını sırf Allah rızası için uygulamak, demektir.

Kur’ân ve hadis-i şeriflerde geçen bütün kelimelerine bu örnekler çerçevesinde bakılabilir.

Şu halde, “ispat ve izaha dayalı” bir tefsir mütalâa ve müzakeresinden sonra, ancak “açıklamalı meal okunabilir.”

Dipnot:

1- Al-i İmran Sûresi, 96.