Allah Kur’ân-ı Keriminde, Kendisi hakkında bir kısım insani sıfatlar kullanır. İstiva, yüz, el, vs. Bunların anlamları nedir?
● İstiva: İstiva; istila etmek, yükselmek, yüksek bir makamda bulunmaktır. Türkçe meallerde istiva, “hükümranlık, saltanatın azameti, büyüklüğü, ihatası” demektir.
● Vech: Vechin kelime anlamı, yüz, çehre, zat ve vücuttur. Elbette bu sıfat da müteşabih, yani mecazidir. Çünkü, Cenab-ı Hak için, beşeriyet vechi gibi bir yönü olamaz. “Celal ve ikram sahibi olan Rabbinin vechi bâkidir”1 ayetinde de belirtilen vech, Onun zatını, hiçbir şeye muhtaç olmadığını, sonsuzluğunu, ifade eder.
● Yed: El demek “yed”, güç, kudret, iktidar, nimet ve şeref anlamlarında kullanılmıştır. Keza bu sıfat da bir çok ayette geçer. Birisi, “Göğü elimizle biz kurduk; şüphesiz Biz geniş kudret sahibiyiz”2 şeklindedir.
Müteşabih ayetlerin gerçek anlamını Allah bilir.
Öte yandan, müteşabih ayetler olduğu gibi, müteşabih hadisler de vardır. Hadisleri aklına sığıştıramayan, inkâr etse, dehşetli bir kapı açar; yani küçücük aklına sığışmayan katî hadisleri dahi inkâra yol açar. Eğer zâhir-i hadisin mânâsını tutarak öyle kabul edip neşretse, ehl-i dalaletin itirâzâtına ve “Hurafedir” demelerine yol açar.
O halde, müteşabih bir ayeti, bir hadis-i şerifi, dini bir meseleyi anlamak, anlatmak, müzakere ve mütalaa, münakaşa etmek için;
● İnsafla,
● Hakkı (gerçeği) bulmak niyetiyle,
● İnatsız bir surette,
● Ehil (uzman) olanların mabeyninde (arasında),
● Sû-i telâkkiye (yanlış anlamalara) sebep olmadan müzakeresi caiz olabilir.
● Sebeb-i münakaşa, eğer hadis ise, hadisin merâtibini (mertebelerini) ve vahy-i zımnînin derecâtını ve tekellümât-ı Nebeviyenin aksâmını bilmek lâzım.
● Avam içinde (sıradan insanlar içinde) müşkülât-ı hadisiyeyi münakaşa etmemeli.
● Bilgiçlik taslayıp, avukat gibi kendi sözünü doğru göstermek,
● Egosunu tatmin etmek için cerbeze ile deliller getirmeye çalışmamalı.
Bu tarz tartışmalar, münakaşalar caiz değildir. Müzakerenin gerçeği bulmak için olduğuna delili; gerçeğin muarızın elinde zâhir olması halinde, müteessir değil, memnun olmasıdır.
Dipnotlar:
1- Rahman Suresi 27
2- Zariyat, 47.; 4. Mektûbât, s. 335.; 5-Age