Kelime anlamı; örtülü olan bir şeyi açmak, açıklamak, ortaya çıkarmak, yorumlamak anlamında olan tefsir, “fesr” kökünden türemiş bir kelimedir. Hekimin hastalığı teşhis ve tedavisine de “fesr” denir.
Arapça gramer kaidesine göre, “tefsîr” çokluk mânâsına gelen “tef’îl” kalıbından geldiği için, “fesr” iyice açmak, açıklamak, yorumlamak, izah etmek demektir.
İslâm ilimleri literatüründe “Allah kelâmının açıklaması” şeklinde tanımlanan “tefsîr”in âlimler arasında kabul gören en meşhur tarifi şöyledir:
“Kur’ân-ı Kerîm’in mânâlarını keşfetmek, ondaki müşkil ve garîb lâfızlardan kastedilen şeyi beyan etmektir.”
Furkan Sûresi’nin 33. âyetin metninde geçen “tefsira” kelimesi bu mânâda kullanılmış: “Onların sana getirdiği her misale karşı biz sana mutlaka bâtılı yok edecek, gerçeği ve en kuvvetli ve en güzel açıklamayı getiririz.”1
Türkçe’de tefsir: “Kur’ân’a dair yorum” anlamındadır.
Yine Arapça “şerh” kelimesiyle eş anlamlı olarak “ilmî ve felsefî eserleri izah etmek, yorumlamak, etraflıca ortaya koymak” tarzında kullanılmaktadır.
Kur’ân âyetlerini, ayrıntılarıyla açıklanıp yorumlanma ve izah edilmesine tefsir; bu dalda ihtisas sahibi olanlara da müfessir denir. İbn-i Abbas, “Herkesin anlayabileceği tefsir, Arap dilini bilmekle mümkün olan tefsir, ilimde otorite (rasih, uzman) olanların bilebileceği tefsir ve Allah’tan başkasının bilmesinin imkânı olmayan tefsir”2 diye tasnif eder. Sahanın uzmanlarının bir başka sınıflandırmasına göre; “rivâyet/naklî ve dirâyet/rey” olmak üzere ikiye ayrılır. “Biri ibaresini izâh eder, biri de hakikatlerini ispat eder.3
● Rivâyet tefsiri: Kur’ân’ın, Kur’ân, Sünnet ve sahabî sözü ile açıklanmasıdır.4 Bu tefsirde metnini baştan ayağa yorumlanır. Buna, “naklî tefsir” de denir.
● Dirâyet tefsiri: Arap dili ve edebiyatı ile dinî, felsefî ve müsbet (fen) ilimlere dayanılarak yapılan tefsire denir.5
Dipnotlar:
1- Furkân Sûresi, 33. 2- Yard. Doç. Dr. Necati Kara, Kur’ân-Sünnet Bütünlüğü, İst., s. 19 3- Bediüzzaman Said Nursî, Şuâlar, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 1999, s. 368 4- Zerkânî, Menâhil/481. 5- Sadrettin Gümüş, Kur’ân Tefsirinin Kaynakları, İst. 1990, s. 103.