Çok iyi anlayıp da pek anlatamadığımız bir kavram. Her birimiz vefa ya da vefasızlık için örnekler verirken, mahiyeti hakkında kesin bir tanıma gidemeyiz. Peki, nedir vefa? Sadâkat mi? Bağlılık mı? Kıymet bilmek mi? Sözünde durmak mı? Lâyık olmak mı? Yeterli gelmek mi?

Bana vefa nedir diye sorsalar “vefa vefadır” derim. Keza öyledir. Çünkü vefayı ancak vefa anlatabilir. Onun dışındaki hiçbir kelime tam olarak dolduramaz vefa kavramının içini, hep bir tarafı eksik kalır. Vefada süreklilik esastır. Muvakkat olan vefa, vefa değildir. Sadâkat gibidir, fakat sadece sadâkat değildir. Bağlılık gibidir, fakat sadece bağlılık değildir. Kıymet bilmek gibidir, fakat sadece kıymet bilmek değildir. Sözünde durmak gibidir, fakat sadece sözünde durmak değildir. Borcunu ödemek, karşılığını vermek, lâyık olmak, yeterli gelmek gibidir, ama sadece bunlar da değildir. Unutmamak, hatırlamak da vefayı hatırlatır, ama unutmamak da vefa değildir. Bunların hiçbiri tek başına vefa kavramının içini dolduramaz. Çünkü vefa özünde sadece vefadır ve bu kelimeler onun ancak çok azını anlatabilir. Bu kelimeler ile vefayı anlatmaya çalışmak; Güneşi, “büyükçe bir mum” olarak tanımlamak gibidir. Zira Güneş, Güneştir ve onu en iyi Güneş kelimesi tavsif edebilir. Cenâb-ı Hakk’ın Vafî isminden süzülmüş olan bu kavram, insaniyetin kıymetini yükselten ve onu nurlandıran Güneş gibi bir kavramdır.

Vefa ki ism-i İlâhîden süzülmüş ve en mükemmel şekli ile şems-i Risalet olan Hz. Muhammed’in (asm) Zatında müşahede edilmiştir. Mum ile güneşin nisbeti ne ise, O’nun (asm) vefa anlayışı ile bizim vefa anlayışımızın nisbeti de odur. Vefa’nın bir anlamı da yeterli gelmektir. Bu sebeple vefanın, vefalı olanın ve vefalı olunanın bâki olması esastır. Fâni olanın vefası da muvakkattır ve özünde vefasızlıktır. Zira yeterli gelemez. 

Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. İbrahim (as) vefalı olarak nitelendirilmiştir. Çünkü Hz. İbrahim “la uhibbulafilin” (ben batıp gidenleri sevmem) kıyası ile vefasız olan fânilerden yüzünü çevirmiş ve Bakî olana mutlak bir vefa ile bağlanmıştır. Batan Güneş, Ay, yıldız O’nun (asm) için vefalı değildir. Çünkü ancak sermedi olup zevali olmayana lâyıktır vefa.

Vefa Arapça kökenli olup 3 harflidir. Başta bir “vav” sonrasında “fe” ve ardında okunmayan bir “elif”vardır. Baştaki “vav” yemine işarettir bu yönü ile vefa daha baştan kalıcı olmaya yemin etmiştir. Mutlak bir ahde bağlı kalmanın ifadesidir. “Fe” harfi ise müddet ve mühlet olmadığını, kayıtsız şartsız bir yemin olduğunu ifade eder. Sondaki okunmayan “elif” ise eneye işarettir ve bu işi nefse ve enaniyete rağmen yapabilmeyi, o “elif” okunmaması ile nefsi ve enaniyeti yok saymayı ifade eder. Özetle vefa kelimesi der ki; “Nefsini, enaniyetini ve nefsin gibi fânileri, görmezden gelip onlara rağmen, kayıtsız, şartsız, müddet ve mühlet olmadan, mutlak bir yeminle bağlan.” İşte vefa böylesine ağır bir ifadedir.

Vefat kelimesi de vefa ile aynı köke sahiptir, fark olarak sonuna hatime mânâsında “te” harfi eklenmiştir. Yani vefat kelimesi der ki; “Nefsini, enaniyetini ve nefsin gibi fânileri görmezden gelip onlara rağmen, kayıtsız, şartsız, müddet ve mühlet olmadan, Bakî olan Zâta mutlak bir yeminle bağlan ve bu bağlılık üzere hayatına hatime çek.” Bu yüzden vefat normal ölüm mânâsındaki “mevt” gibi değildir. Bu yüzden Hz. Yusuf (as) hayatının hatimesini ifade eden âyette “beni öldür” değil de “beni Müslüman olarak vefat ettir” (Yusuf Sûresi, 101) diye duâ eder. Kur’ân’da yaygın olarak kullanılan “katl” ya da “mevt” kökenli bir kelime yerine sadece 3-4 yerde kullanılmış olan “vefa” kökenli “vefat” kelimesini kullanır. 

Dünya saltanatının başında ve dünyevî lezaizin zirvesinde iken hepsinden geçip Cenâb-ı Hakk’a ettiği ezeli yemini muhafaza ederek hayatına hatime çekmeyi ve beka âlemlerine vefalı olarak göçmeyi ifade eder. Bu sebeple “teveffeni müslimen” (beni Müslüman olarak vefat ettir) diye duâ eder. 

Zübeyir Ağabeyin sadâkat için söylediği söz belki de en çok vefa kelimesine lâyıktır: “Vefa’nın lügat mânâsı çok kısadır. Vefa, ancak vefakârlıkla anlaşılır.”