Kendiliğinden ayakkabı şeklini alabilen bir parça plastik hayal edin. Bilgisayar mühendisi Skylar Tibbits materyal dünyasını sallayacak işlere imza atıyor. Hiç daha önce bir mobilyayı kurmaya çalıştınız mı? Talimat kâğıdındaki iki boyutlu tahta ve plastik yığınını üç boyutlu ve işe yarar bir mobilyaya çevirmek bazen zorlayıcı olabilir.

Şimdi, kutuyu açtığınızı ve mobilyanın kendi kendine kurulduğunu hayal edin. MIT Üniversitesinin Uluslararası Tasarım Merkezinde Self-Assembly Lab adlı laboratuvarın kurucusu olan Skylar Tibbits, Jared Laucks ve takımı otomatik olarak yararlı -bazen de şaşırtıcı- şekiller alabilen akıllı materyaller icat ediyor.

Robotik olsun istemiyorsanız

Günümüzde pek çok endüstri tasarımcısı yeni ve orijinal ürünler yapmak için hem ucuz hem de kolay üretilebilen akıllı materyal arayışındalar ki bu oldukça zorlayıcı bir arayış. Şimdiye kadar genelde robotik veyahut başka tür cihazlarla çalışmalarına rağmen bu teknoloji beraberinde pek çok engel ve sınırlama getiriyor. “Robotik mekanizmalar pahalı, bozulmaya yatkın ve kurulması zor olabilir ve enerji gerektiriyorlar” diyen Tibbits şöyle devam ediyor: “Ek olarak, araba ve uçak üreticileri araçlarına ağır robotik mekanizmalar eklemek istemiyor. Ve zaten siz de ayakkabı ya da giysilerinizde robotlar olsun istemezsiniz.”

3D, 4D derken...

Tibbits, 3D yazıcıları, daha sonra istenilen şekli alabilecek materyaller üretmek için kullanarak 4D yazıcı alanında lider konuma yükseldi. Şimdi ise çok daha geniş bir alana adım atarak “programlanabilir materyaller” dediği bu alanda büyük işler başarıyor. Programlanabilir materyalleri, “İçlerine yerleştirilen programa göre şekil alabilen maddeler” olarak tanımlayan Tibbits, “Her maddeyi programlayabilmek için yollar arıyoruz. Çoktan kullandığımız tahta ve derinin yanında karbon fiber ve yeni keşfedilen maddeler için” diye ekliyor. 

Nasıl?

Fakat tahta gibi bir şeyi nasıl programlarsınız? Ve bu yeni materyallerle ne gibi şeyler yapabiliriz? Bir maddenin programlanabilme potansiyelini ortaya çıkarmak için o maddenin tabiî özelliklerini göz önünde bulundurmak gerekir. Bir maddenin belirli bir şekli alabilmesi için onu ayrıntılı bir şekilde planlamak, programlamak ve enerjiyle aktifleştirmek gerekir. Tibbits, “Her maddenin, bir enerji kaynağına karşılık verebilme özelliği vardır. Ki, bu bize o maddeyi başka bir maddeye dönüşebilmesi için nasıl aktive edebileceğimizi gösterir” diyor. Enerji kaynağı dediğimiz şeyin içinde sıcaklık, nem, basınç, titreşim ve elektrik de var. Tahtayı misal olarak alalım, suya güzel tepki verir. “Selüloz ıslandığında açılır ve genişler, dolayısıyla ahşap kaplamayı ıslatmak onu kıvrımlı yapar” diyen Tibbits, devam ediyor: “Meselâ ince tahta parçalarını ıslatmak onların şişmesini sağlar ve bu şekilde kayaların arasındaki çatlaklara yerleştirilen parçalar ıslatılarak yeterli enerjiyle şişerse kayaların parçalanmasında madencilere yardımcı olur.” Daha sonra maddenin tasarlanması geliyor. Ahşap için konuştuğumuzda bu, ahşap içindeki damarların yönü demek oluyor. Bu damarlar ahşabın nasıl şekil değiştireceğini belirlemekte yardımcı olur. Tibbits diyor ki, “Talaş ve plastiği lifin içine karıştırıp presleyerek istediğimiz şekilde ağaç damarı üretebileceğimizi fark ettik. Bu bize ahşabın damar yönünü istediğimiz gibi tasarlama imkânı sunuyor. Böylece damarları nemlendirerek faydalı; katlama, kıvırma, dönme vb. tekrarlanabilir dönüşümler elde edebiliriz.” 

İnsana fark etmek düşüyor

Bu haber size bir şeyler hatırlattı mı? Kendiliğinden şekil alabilen maddeler. İçlerine bir program yerleştirilen ve o program doğrultusunda hareket eden cansız şeyler... Ayrıca, tahtayı programlamak mı? Ne garip. Gerçi şimdi biraz düşününce çok tanıdık gelmedi mi? Tohum bu ya. Bildiğimiz tohum. İçlerine kader-i İlâhî tarafından derc edilen programa göre sümbüllenen cansız tohumcuklar. Allah’ın muhteşem sanatını gözler önüne seren bir işlem. İnsanoğluna ise ancak çalışarak bu sanatı fark etmek düşüyor.

Emine Sultan Çakır