KÖPRÜ EKİM-1991

12 Eylül’ün yarıda bıraktırdığı kalkınma hamlesi

12 Eylül ihtilâli gerçekleştiğinde iş başında bulunan AP azınlık hükümeti, hızlı bir kalkınma hamlesi başlatmıştı. 4 Mart 1980 tarihli Başbakanlık Genelgesi, bu hamlenin ana ilke ve hedeflerini ortaya koyuyordu. Başbakan Süleyman Demirel imzasını taşıyan genelgenin özetini takdim ediyoruz.

1 Mart 1980 tarihinde yapılan alt yapı ve köy hizmetleri, tarım ile ilgili endüstriler ve ağır sanayi kuruluşları ile ilgili yapılan toplantılarla kalkınmanın bütün sektörlerindeki durumu teshil edilmiş ve gerekli kararlar alınmış bulunmaktadır:

Topyekûn kalkınma ancak bütün kaynakları harekete geçirme, ekonomiyi büyütme, ülkeyi imar ve inşa etme ve fukaralık, işsizlik, cahillik ve çaresizlikle tesirli bir şekilde mücadele etmekle olabilir. Bunun için de Türkiye’nin ödemeler dengesini ıslâh etmesi, altyapıyı geliştirmesi, çeşitli sahalardaki üretimi arttırması, medenî imkân ve vasıtaları yurt sathına daha çok yayması, tarımda daha çok üretimi sağlayacak bir ıslâhatı gerçekleştirmesi, endüstri hamlesini başarıya ulaştırması gereklidir. 

Bu hususları gerçekleştirmek üzere aşağıdaki ilkelere uyulması lâzımdır:

MADEN:

a) Demir: 1992’deki demir-çelik üretimimizi 25 milyon tona çıkarmalı; bunun için mevcut tesislerimizin üretimini arttırmalı; ayrıca beşinci demir-çelik tesisimizi kurmalıyız ki, ithalâttan kurtulabilelim.

b) Bakır: 1987’deki bakır ihtiyacımız 153.000 ton olacaktır. Bunu karşılamak için Karadeniz Bakır Tesislerinin üretimi arttırılmalıdır.

c) Fosfat taşı: 1979’da fosfat taşı için 21,9 milyon dolarlık ithalât yaptık. Mazıdağındaki fosfat taşı yataklarını 1982’de hiç ithalât yapmayacak şekilde geliştirmeliyiz.

d) Kükürt: 1982’de hiç kükürt ithal etmeyecek şekilde, Keçiborlu Yatakları İşletmesi tevsî edilmelidir.

e) Çinko: 40.000 tonluk mevcut çinko tesislerimizin kapasitesi 100.000 tona çıkarılmalıdır.

İ) Alüminyum: 1984 ihtiyacını karşılamak için Seydişehir Alüminyum Fabrikası 60.000 tondan 240.000 tona tevsî edilmelidir.

g) Ferrokrom: Elazığ ’Tesisleri 50.000 tondan 150.000 tona çıkarılmalıdır.

h) J’errosilis ve ferromangan tesisleri kurulmalıdır.

ı) Cıva için pazar aranmalı ve mevcut tesisler işler hale getirilmelidir.

TARIM:

a) Sulama kanalları: Yılda 1000 kuyu, 50 baraj, 100 gölet yapılmalı ve her sene 1,6 milyon dönüm arazi sulanabilmelidir. Yeraltı suyu üniteleri geliştirilmeli, açılmış kuyuların aynı sene devreye girmesi sağlanmalı, kilitli kuyu bırakılmamalıdır.

b) Gübre: Yılda 20 milyon ton hedef alınmalıdır.

c)  Traktör: 1977’de 70.000 traktör verilmişti. Türkiye’nin traktör üretim kapasitesi halen 100.000’dür. Bu hedefe ulaşılmalıdır.

d)  Hububat, şeker, yağ ithali söz konusu olmamalı, deri ve un ithal etmekten çıkmalıyız. Kendi kendimizi besleyebilmeli, ayrıca 1 milyar dolarlık ihracat yapabilmeliyiz.

e) Ülkenin dörtte biri ormandır. Daha çok orman ürünü almalıyız. Kesimler kâğıt fabrikalarımızın ve diğer sanayi tesislerimizin ihtiyacını karşılayacak şekilde yapılmalıdır.

f)  Hayvancılıkla yeni, istikrarlı, ileri ufuklu politikalar teshil edip bunları iyi bir şekilde tatbik edebilmeliyiz.

ULAŞTIRMA:

a)  Hava meydanları: İzmir-Kaklıç hava meydanları 1981’de bitirilmeli, Trabzon, Erzincan tevsîleri tamamlanmalıdır. Yeşilköy Havalimanının kulesi ve diğer tesisleri bitirilmelidir. Kars meydanı her mevsim, gecegündüz her çeşit uçağa açık şekilde tamamlanmalıdır.

Dalaman meydanı 1980’de mutlaka bitirilmelidir. Urfa, Çanakkale, Edirne meydanları ihaleye hazır hale getirilmelidir.

b) Demiryolları: İnşaatına 1976’da başlanan ve İstanbul-Ankara arasını dört saate indirecek olan sür’at demiryolu 1984’e kadar bitirilmelidir. Ağır cevher nakliyesi bulunan yollar—İskenderun-Samsun—mutlaka tamamlanmalıdır. Eskişehir-Gemlik, Burdur-Antalya demiryolları ihaleye hazırlanmalıdır.

c) Limanlar: Rize, Trabzon, Samsun, İstanbul, İzmir, Mudanya, Gemlik, Bandırma, Antalya, Mersin, İskenderun büyük limanları meydana getirilmelidir.

d) Karayolları: Gidilemeyen kaza kalmamalıdır. Edirne-İstanbul, İstanbul-Ankara, Ankara-İskenderun, Ankara-Sivas, Erzincan-Erzurum-Ağrı Gürbulak, Trabzon-Erzurum, Mersin-İskenderun, İskenderun-Gaziantep-Urfa-Nusaybin-Cizre-Uludere-Beytüşşebap-Hakkâri yolları sür’at yolu haline getirilmelidir. Hopa-Borçka-Artvin-Ardahan-Kars, Van-Hakkâri, Samsun-Sinop-İnebolu-Kurucaşile, Van-Özalp-İran hududu, Antalya-Finike-Kaş-Fethiye, Balıkesir-Dursunbey-Kütahya yolları sür’atle bitirilmelidir. Ulaşılamayan ilçe yolları—Domaniç, Gördes, Sütçüler, Keleş, Orhaneli, Hadim, Ermenek, Cide-Ayancık sahil yolu, Şebinkarahisar, Alucra, Mutki, Hizan, Çatak, Tufanbeyli, Mağara ve diğerleri—derhal bitirilmelidir.

HABERLEŞME:

a) Türkiye’nin her tarafı rahatça telefonla konuşabilir hale getirilmelidir. Büyük şehirler kendi içinde rahatça konuşabilmelidir. Dış ülkelerle irtibatlar aynı şekilde sağlanmalıdır.

b)  Radyo her taraftan dinlenebilir hale getirilmelidir.

c)  Televizyon Türkiye’nin her tarafında seyredilebilir hale getirilmelidir.

KONUT:

1877-1982 yılları arasında Türkiye’nin 1 milyon 612 bini şehir ve kasabalarda, 277 bini köylerde olmak üzere 2 milyon ünite konuta ihtiyacı vardır. Senede 4 bin ünite konut yapabilecek şekilde politika ve programlar tanzim edilmelidir. Bu hedef tutulmadığı takdirde kira ve gecekondu meselesini halletmek mümkün değildir. Bir büyük konut projesi azimle icra edilmelidir.

SAĞLIK YATIRIMLARI:

İnşa edilmekte olan hastanelerin bir an önce tamamlanması ve cihazlandırılması lâzımdır. İzmir Devlet Hastanesi, Eğridir Kemik Hastanesi, Şişli Hastanesi, Diyarbakır, İçel, Muş, Burdur Devlet Hastaneleri en kısa zamanda tamamlanacaktır. On senede bir hastane inşası devrini kapatmaya mecburuz.

TUZ:

Türkiye’nin tuz ihtiyacı önümüzdeki yıllarda çok daha büyük rakamlara ulaşacaktır. Tuz projeleri bu ihtiyacı karşılayacak şekilde geliştirilmeli, Türkiye dışarıdan tuz almak mecburiyetinde kalmamalıdır.

CAM:

Türkiye’nin cam endüstrisi ihracat yapmaya devam edecek şekilde geliştirilmelidir.

* 1976’da başladığımız Çankırı-Çorum kırsal kalkınma projesi bir an evvel tamamlanmalıdır.

* Erzurum kırsal kalkınma projesi için bir an evvel finansman talebi Dünya Bankasına ulaştırılmalı ve yeni projeler hazırlanmalıdır.

İMALÂT SANAYİİ

Ara malı ve yatırım malı üretmek Türk ekonomisinin en önemli meselesi haline gelmiştir. Makina sanayii, motor sanayii, takım tezgâhları, aktarma organları, taşıt sanayii, gemi sanayii, uçak sanayii, elektronik sanayii, iş makinaları sanayii, demiryol taşıtları, lokomotif, vagon, savaş sanayii konularındaki projeler sür’atle yürütülmelidir.

Bütün bu mülâhazaların ışığında özet olarak tarım programı, ağır endüstri programı, ara malı üreten endüstri programı (şeker, çimento, gübre, v.s.), büyük kömür projesi, büyük haberleşme projesi, büyük konut projesi, büyük transit projesi, büyük demir-çelik projesi, büyük maden istihraç projesi, büyük maden işleme projesi, savaş sanayii projesi ile karşı karşıya bulunuyoruz.

Bunların içinde Güneydoğu Anadolu büyük sulama ve enerji projesi, İstanbul-Ankara sür’at demiryolu, Konya büyük sulama projesi, Kayseri saz projesi, Afyon-Eber, Akşehir projesi, Mazıdağı büyük fosfat projesi üzerinde hassasiyetle durmak gerekiyor.

1 Mart 1980 günü yapılan toplantıda verilen direktifler istikametinde, yatırımcı ve işletmeci bütün dairelerin görevlerini en iyi şekilde yapmaları şarttır. Ulaşılacak hedefler plan ve programlarda yer almış olmakla beraber, bir defa daha gözden geçirilmiş ve talimata bağlanmıştır. Türk ekonomisinin kâfi üretim yapabilmesi, böylece iç ve dış pazarlar için mal meydana çıkması, ihracatın ve diğer döviz gelirlerinin ithalât ihtiyacımızı karşılayacak seviyeye ulaştırılması hayatî önem taşımaktadır. Diğer taraftan, alt yapının ekonominin ihtiyaçlarını önceden karşılayacak şekilde geliştirilmesi, gelecekle darboğazlar ile karşılaşılmaması bakımından zaruridir. Hedefler Türkiye’nin hedefleridir. Projeler icra edilecek, yeni projeler hazırlanacak ve ikmal edilen tesisler en iyi şekilde işletilecektir.

Kazım Güleçyüz / [email protected]