Novak soru karşısında, ''(Yaptırımlarla ilgili) tüm kararlar hükümet tarafından tartışılıp alınacak'' dedi.

GAZPROM YORUM YAPMADI

Türkiye'ye doğalgaz gönderiminin sınırlandırılıp sınırlandırılmayacağı, Gazprom Yönetim Kurulu Başkan Yardımcısı Valeriy Golubyev'e de soruldu. Golubyev, ''Bu konuda yorum yapmayacağım'' dedi.

GAZI KESMEK O KADAR KOLAY DEĞİL

Enerji analisti Olgu Okumuş, Al Jazeera için yazdığı yazıda "Doğal gaz boru hatlarında “aç kapa” olur mu?" sorusunu cevaplandırdı.

İşte "Türkiye’nin Rus savaş uçağını düşürmesiyle başlayan kriz, Türkiye’ye gelen doğal gazın yarısından fazlasını sağlayan Rusya gazı keser mi kaygısını doğurdu. Ancak doğal gaz anlaşmaları çok ciddi bağlayıcı hükümlerle yapılıyor, bir anda kesmek o kadar kolay değil." diyen Okumuş'un yazısından ilgili kısımlar:

Doğalgaz anlaşmaları, gaz tedariği ya da tüketiminin nedensiz kesilmesine karşı çok ağır ekonomik tazminat önlemleri içerdiğinden, gaz birdenbire kesilemez. Ancak Rusya gazı kesmese de, olağanüstü koşullarda Türkiye’den gelecek aşırı gaz tedariği taleplerini karşılamayı reddedebilir. Uzun vadede de Türk Akımı gibi yeni doğalgaz projelerinin geliştirilmesini geciktirebilir, tabii eğer düşen petrol fiyatlarıyla krize girmiş Rus ekonomisinin nakit akışı sağlayan gaz ticareti anlaşmalarına zarar verme gibi bir lüksü varsa…

Gazı kesmek o kadar kolay mı?

Doğal gaz boru hatlarından geçen gaz, Artema reklamındaki gibi tek bir hamleyle “aç kapa, aç kapa”  yapılarak bir kesilip, bir açılamaz. Doğal gaz ticareti uluslararası anlaşmalarla yönetilir ve bir gaz boru hattından geçen gaz akımını tamamen kesmek altyapı için ağır teknik sorunlara yol açabilir.

Eğer Rusya Türkiye’ye sağlamakla yükümlü olduğu asgari gaz miktarını anlaşma maddelerine dayanan ağır bir neden göstermeden keserse, Türkiye uluslararası hakemliğe başvurarak yüksek miktarda bir tazminat almaya hak kazanabilir. Rusya tazminat ödemesinin yanı sıra satmayı planladığı ancak satamadığı gazın ödemelerini alamayacağı için zaten krizde olan ekonomisi ağır hasar görür. Aynı zamanda Almanya ve Polonya gibi ülkelerle imzalanmış diğer doğalgaz ihracat anlaşmalarında da güvensizlik ortamı oluşur.

Doğal gaz, ticaretinin yapısı gereği tüketici ülke için olduğu kadar üretici ülke için de bağımlılık oluşturan bir ticari metadır. Doğal gaz alım satımı için oluşturulan boru hatları ve diğer alt yapı yatırımlarının inşaat ve bakım maliyetlerinin çok yüksek olması nedeniyle doğal gaz ticaret anlaşmaları ortalama 20-25 yıl süreyle bağlayıcıdır. Gaz üreticisi ülke sözleşme süresince yani 20-25 yıl süreyle belirli bir miktarda gazı belirli bir süreyle tedarik etmeyi kabul ederken, gazı satın alan ülke belirlenen miktarda gazı sürekli satın almayı kabul eder.

Çoğunlukla üretici ve tüketici ülke arasında iki taraflı imzalanan doğal gaz alım satım anlaşmaları uluslararası ticaret prensipleriyle yönetilir. Ve her uluslararası ticaret anlaşmasında olduğu gibi taraflar anlaşmaya uymamaları durumunda ağır miktarlarda tazminatlar ödemek zorunda kalır.

Geçen yıl, Norveç hükümeti ülkenin doğal gaz boru hatları taşımacılığını üstlenen Allianz SE’nin liderliğindeki yatırım ortaklığı tarafından fiyatlarda gerekçesiz değişiklik yaptığı ve şirket gelirlerini 1,8 milyar dolar düşürdüğü gerekçesiyle uluslararası mahkemelere taşındı. Lehine olan karar açıklanana kadar, Norveç hükümetinin sadece mahkeme giderleri için 11 milyon dolar harcamak zorunda kaldığı Temmuz ayında basına yansıdı.

Doğal gaz anlaşmaları üretici ülkenin tedarik edeceği asgari gaz miktarı, boru hattının kaldırabileceği azami gaz miktarı, tüketici ülkenin tüketmez ise dahi her yıl ödemesi gereken gaz alım miktarı, satın alınacak gazın fiyatı ve kalitesi gibi konularda kesin ve tartışmaya yer bırakmayan maddeler içerir. Doğalgaz anlaşmalarının bu yapısı Türkçe’ye ‘satın al ya da öde’ diye çevirebileceğimiz “take or pay” mekanizmasıyla anılır.

‘Al ya da öde’ (Take or pay) bir çeşit bir risk paylaşımıyla karşılıklı güvence mekanizmasıdır. Bir yandan tüketici ülkenin sürekli belirli bir miktarda gazı 20-25 yıl süreyle almayı kabul etmesiyle, gaz üretimi ve transiti için çok büyük alt yapı yatırımları yapan üretici ülke de düzenli bir gelir garantisi sağlamış olur. Diğer yandan, üretici ülkenin sürekli asgari belirli bir miktarda gazı tedarik etmeyi kabul etmesiyle gaz tüketicisi ülke arz güvenliğini sağlar ve uzun süreli yatırım planları yapabilir.