Bildiğimiz gibi meşhur manadaki adalet; her hak sahibine hakkının tam ve eksiksiz olarak verilmesidir. Kim neyi hak ediyorsa ona onu vermektir.

Rabbimizin biz insanlara en büyük emirlerinden biri de adaletli davranmaktır. Bu konu birçok âyetle sabittir. Yani adalet, Rabbimizin bir emridir.

İbadet ise, “Allah’ın emirlerini yapmaktan ve nehiylerinden sakınmaktan ibaret”tir.2 

Allah’ın emirleri nelerdir? Yüce Kitabımız Kur’ân-ı Kerîm’e göre Rabbimizin en büyük emri İman ve türevi olan emirlerine itaattir. 

Nehiyleri nelerdir? Küfür ve dalâlettir. Tağutları kabul etmek demek olan küfür, dalâlet ve türevi olan emirler Rabbimizin nehiyleridir. 

O halde, Rabbimizin bir emri olması hasebiyle, adaletin yerine getirilmesi bizim için bir ibadet olmaktadır. Yani adalet, eşittir, ibadettir.

Peki biz bu adalet ibadetini nasıl yapacağız? Hak nedir, hak sahipleri kimlerdir?

Hak, üzerinde söz ve fiil sahibi olunan gerçekliktir. Hak sahipliği ise, gerçeklik üzerinde söz ve fiil sahibi olan kişi demektir. 

Bu hak sahipliği unvanını kimler hak etmektedir? Bu manada hak ve dolayısıyla hak sahipliği, mutlak ve nisbi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. 

Rabbimizin hak sahipliği mutlak olup, O’nun hakları hukukullah, mahlûkatın hak sahipliği ise, nisbi olup, onların hakları hukuk-u ibaddır.  

Peki Allah’ın hukuku nedir? İbadettir. O’ndan başka ibadete lâyık kim vardır?

İşte, mutlak hak sahibi olan Allah’ın hukukunun verilmesi (yerine getirilmesi); hem ibadettir, hem de adalettir.

Nisbi hak sahipleri olan kulların hukukunun verilmesi de; hem adalettir hem de ibadet olmaktadır. 

Görüldüğü gibi, adalet ve ibadet kavramları, etimolojik olarak aynı kökten gelmemiş olmakla birlikte, mana olarak aynı olup, birincisi, hukuk-u ibadın verilmesi (yerine getirilmesi), ikincisi hukukullahın verilmesi (yerine getirilmesi) anlamına gelmektedir.  Adalet hukuk-u ibadda özgülleşmekte, ibadet ise hukukullahta özgülleşmektedir.  

Dipnotlar:

1- İşaratü’l-İ’caz, s. 17.

2- İşaratü’l-İ’caz, s. 140.

Hacı İlbey / [email protected]