Hutbe, cemaate hitap etmek, Allah’a hamd, Rasulüne salât ve selâm getirmek ve mü’minlere duadan ibaret olan bir zikirdir. Hutbe farzdır ve Cuma ve bayram namazlarının yerine getirilme şartlarından birisidir.
Cuma ile ilgili, “Ey iman edenler, Cuma günü namaz için çağrıldığınız zaman hemen Allah’ın zikrine koşun ve alış verişi bırakın”1 Âyette sözü edilen zikirden maksat, Fukahaya göre hutbedir veya hutbe ile birlikte namazdır. Buna göre hutbe de Cuma namazı gibi farzdır ve hutbe okunmayan Cuma namazı eda edilmiş sayılmaz.2
Peygamberimiz (asm) hutbesine Allah’a hamd, sena ve şehadetle başlamıştır. Hutbeyi kısa okur, namazı uzatır, kısa ve öz ifadeler seçmeye özen gösterirdi.
Bu konuda Hz. Peygamber (asm), şöyle buyurmuştur: “Kişinin hutbesinin kısa, namazının uzun olması, dini anlayışının bir işaretidir.” Hutbenin hutbe olabilmesi için, bir takım usûlleri kapsaması lâzımdır.
HUTBENİN RÜKNÜ
Hutbenin rüknü Cenâb-ı Hakk’ı zikirden ibarettir.
Hutbe iki bölümden meydana gelir:
Birincisi, hutbe Müslümanlara vaz ve nasihaddır. Bediüzzaman, “Hutbede kullanılan dil, dinin emir ve yasaklarını tebliğ içindir. Bu hükümler kisve-i Arabiye içinde tafsilen değilse de, icmalen avam-ı nasa malûm ve maruftur.” 3
İkinci hutbe, Müslümanlara duâdır. Her birinde Allah’a hamd ve sena Allah’ın birliğine, Hz. Muhammed’in (asm) Peygamberliğine şehadet ve Peygambere salâvat edilir. Hanefi fakihleri “Allah’ın zikrine koşunuz” (Cuma’a, 62/9) Âyetindeki hükmün mutlak olduğunu ve namazı da hutbeyi de kapsamına aldığını söylerler.
HUTBENİN ŞARTLARI
Vakit içinde olmak, namazdan önce, hutbe niyetiyle cemaat huzurunda okumaktır. (Yani hutbe okunurken üzerine Cuma farz olanlardan imamdan başka en az üç kişi, İmam-ı Ebu Yusuf’a göre iki kişi, İmam Malik’e göre otuz kişi, İmam-ı Şafii ve İmam-ı Ahmed bin Hambel’e göre kırk kişi gerekir).
Hutbe ile namaz arası başka bir şey ile kesilmemeli.4
HUTBENİN SÜNNETLERİ
Hatip, hutbeye başlamadan önce minber tarafında bulunmak. Minbere çıktığında cemaate dönüp oturmak ve okunacak ezanı dinlemek. Hatibin huzurunda ezan okumak. Ezandan sonra, hatip cemâat karşısında her iki hutbeyi ayakta okumak.
Birinci hutbeye Allah’a hamd-ü senâ, “El-Hamdü li’llâh.” ile başlamak
Şehadeteyni “Eşhedü en lâ ilahe… ve eşhedü enne Muhammedun…” okumak ve Peygambere (asm) salâvat getirmek. Müslümanlara dünya ve ahiretlerine yarayacak, onları dünya ve ahirette saâdete kavuşturacak vaaz ve nasihatlarda bulunmak. Kâfirlerin zulmünden kurtarması için duâ etmek.
Eûzü-Besmele ile bir âyet okumak. Hutbeyi ikiye ayırmak ve iki hutbe arasında az bir miktar oturmak.
İkinci hutbede de, evvelki hutbe gibi, hamdele, salvele ile başlamak. İkinci hutbede Müslümanlara mağfiretle afiyet ve cihad’da başarılı olmaları için de duâ etmek. Her iki hutbeyi kısa okumak. İkinci hutbede sesi kısmak. Hutbeyi, cemaâtin işitebileceği bir sesle okumak. Hutbe okunurken cemâat başka bir şeyle meşgul olmayıp yalnız hutbeyi dinlemelidir. Hutbe anında söz söylemek veya söyleyene sus demek, veyahut namaz kılmak tahrimen mekruhtur. Hutbeyi dinleyenlerin iki tarafa bakmaları da mekruhtur.5
HUTBEDE DUÂYA AMİN DENMEMELİ
Hutbe okunurken son zamanlarda yanlış bir uygulama yapılmaktadır. Duâ edilmekte ve buna da cemaat amin demektedir.
Halbuki; Hz. Peygamber (asm), bunu yasaklamış ve şöyle buyurmuştur: “İmam hutbe okurken, sen (yanıbaşında konuşan) arkadaşına: “Sus!” desen boş lâf etmiş olursun.”6
Hutbe namaz gibidir. Aksıranın “elhamdülillah” demesi diğerinin “yerhamukellah” demesi mekruhtur. Hutbe esnasında konuşmak mekruhtur. İmam hutbede duâ edebilir ancak cemaatin sesli olarak “amin” demesi veya sesli olarak “salâvat” getirmesi mekruhtur. Bunlar dil ile telâffuz edilmemelidir.
Dipnotlar:
1- Cuma Sûresi, 62/9.
2- Molla Hüsrev, Ğurerü’l-Ahkâm Şerhi Dürerü’l Hukkâm, İstanbul 1307, 1, 138.
3- Mesnevî-i Nuriye, s. 79.
4- Molla Hüsrev Düreru’l-Hukkâm, İstanbul 1307, 1, 138.
5- el-Fetâvâ’i Hindiyye, Beyrut, 1400, c. 1, s. 146, 147.
6- Buhârî, Cuma 36, Müslim, Cuma 11.