O da “Zühd veya Zahidlik”. Halbuki, gerçek anlamı düşünülürse, herkesin buna ihtiyacı vardır. Bu kelimeye sadece tasavvufî anlam yükleyerek tarikatçılara mal etmek çok yanlış olur.    

Zühd (züht), “dünyanın fânî lezzetlerinden faydalanma konusunda zarurî miktarla yetinmek.”, “refah içinde ve şaşaalı yaşamaya iltifat etmemek” gibi manalara gelir.

Züht, tasavvufun mühim esaslarından biri, dünyayı terk etmektir. Şüphesiz bu terk, Üstadımızın ifadesiyle “kesben değil kalben” olmalıdır.

Kesb, çalışma, kazanma demektir. Şu var ki, mahiyetine hem madde, hem mana dercedilen insan, dünyanın maddesine çalışırken, mana yönünü ihmal etmemedir. Bir insan para kazanmalı, fakat parayı kalbine değil, kasasına koymalı ve o parayla faydalı işler görmelidir. 

Mevlânâ’nın teşbihiyle,

“Su geminin içine girerse onu batırır, altında bulunursa onu yüzdürür.”

Dünyanın bir çekim kuvveti vardır. Bu çekimden kurtulamayanlar hakikatin semasına yükselemezler.

Kendini dünyanın servet ve şaşaasına kaptırmış olan Karun’a, kavmi şu hatırlatmayı yaparlar:

“Dünyadan nasibini unutma!” (Kasas, 28/76).

Zühd kavramı genellikle dünyaya karşı olumsuz tavır ve davranışların bütününü ifade eder. Dünya malına, makama, mevkiye, şan ve şöhrete önem vermeme; azla yetinme, çokça ibadet etme, âhiret için hayırlı işlere yönelme zühdün bazı göstergeleridir (et-Tarifât, “zhd” md.) Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de, “Siz dünya hayatını tercih ediyorsunuz, ama âhiret hayatı daha hayırlı ve daha kalıcıdır” meâlindeki âyetler (Tâhâ 20/131; el-Kasas 28/60; el-A‘lâ 87/16-17) bâki olan âhiret hayatına yönelmenin kul için daha fazla önem taşıdığını bildirmektedir. 

Bediüzzaman, Sözler adlı eserinde dünyayı nasıl değerlendirmemiz gerektiğini şöyle ifade eder:

Dünyanın üç yüzü var.

Birinci yüzü, Cenâb-ı Hakk’ın esmasına bakar; onların nukuşunu gösterir, mana-i harfiyle, onlara ayinedarlık eder. Dünyanın şu yüzü, hadsiz mektubat-ı Samedaniyedir. Bu yüzü gayet güzeldir; nefrete değil, aşka lâyıktır.  

Bu yüzde Allah’ın isim ve sıfatları talim edilir. Bu yüzüne küsmek ve darılmak olmaz. İnsanın en mühim gayesi Allah’ın isim ve sıfatlarını talim edip hayatına tatbik etmektir. İşte dünyanın bu yüzünde bu mana hâkimdir, küsülmez ve yüz çevrilmez.

Dünyanın ikinci yüzü, ahirete bakar; ahiretin tarlasıdır, Cennetin mezraasıdır, rahmetin mezheresidir. Şu yüzü dahi, evvelki yüzü gibi güzeldir; tahkire değil, muhabbete lâyıktır.  

Ahiretin mezrasıdır. Yani ahiret hayatının tarlası hükmündedir. Bu yüzde insan ahiret âlemi için gerekli olan azık ve mahsulü temin eder. Burada eker orada biçer. Dünyanın bu yüzünü de terk edip küsmek olmaz. Zira bu yüzde dünya ahiretin vasıtası ve direğidir.

Üçüncü yüzü, insanın hevesatına bakan ve gaflet perdesi olan ve ehl-i dünyanın mel’abe-i hevesatı olan yüzdür. Şu yüz çirkindir. Çünkü fanidir, zaildir, elemlidir, aldatır. İşte, hadiste varid olan tahkir ve ehl-i hakikatin ettiği nefret, bu yüzdedir.1 

Dünyanın mel’abegâhıdır. Yani dünyanın bu yüzü nefis ve hevanın bir oyun yeridir. Bu yüz tehlikeli ve küsülmesi gereken bir yüzdür. Zira insanları gaflet ve dalâlete atan hep bu yüzüdür. Allah ve ahireti unutturan yüz bu yüzdür. İşte insan bu yüze var gücü ile küsmesi ve terk etmesi gerekir. Şayet insan terk etmez ise, Allah bazı musîbet ve hastalıklarla küstürür ki, bu, dünyanın insana küsmesi demektir.

Dipnot:

1- Sözler, s. 571.