Fikri-i istikametin kaybolduğu, arzuların fikir suretine girdiği, fikirlerin istibdada bulaştığı, sabit fikirliliğin arttığı bir asırda yaşıyoruz. Risale-i Nur’dan bu asrın halini ifade edebilecek bir örneği paylaşarak bu hali daha da iyi analiz etmek istiyoruz. 

“Evet, meşhurdur ki, hilâl-i îde (bayram hilâli) bakarlardı. Kimse bir şey görmedi. İhtiyar bir zât yemin etti: ‘Hilâli gördüm.’ Hâlbuki gördüğü hilâl, kirpiğinin takavvüs (yay gibi olma) etmiş beyaz bir kılı idi. Kıl nerede, kamer nerede?” tesbitinde ifade edildiği gibi, taklide dayanan ve yenilenemeyen düşünceler insanı cehalet hapsine atmaktadır. Yukarıda bahsedilen ihtiyar için “O kıl oldu onun hilâli” (Lemeat) diyen Bediüzzaman, insanın kalıplaşmış fikirleri ve dar düşünceleri ile hadiseleri doğru anlamak ve yorumlamakta sıkıntı çektiğine işaret etmektedir. 

Beyaz kılın hilâl olduğunu iddia ederek yeminle ispatlamaya çalışan ihtiyar, gördüğünün hilâl olmadığını anlayınca her halde çok şaşkınlık duymuştur. İşte aynen öylede; ne yapılırsa yapılsın hiçbir şeyin değişmeyeceğini, zamanın berbat olduğu gibi o zamanın insanlarının daha da berbat olacağını, hürriyetlerin istibdatlara mağlûp kalacağını, haksızlığın hak ve adalete üstün geleceğini iddia ederek kûşe-i nisyana (unutma köşesi) çekilenler “Hilâli” gördüklerinde çok şaşıracaklar belki de çok pişman olacaklardır.

“İnsan fıtraten mükerrem olduğundan hakkı arıyor. Bazan bâtıl eline gelir, hak zannederek koynunda saklar. Hakikati kazarken ihtiyarsız dalâlet başına düşer; hakikat zannederek başına giydiriyor.” (Nokta Risalesi) hakikatinde ifade edildiği gibi insan bazen hilâli görmek isterken beyaz kılı hilâl zannedebilir. Önemli olan hakkı arayış mücadelesine devam etmek, o fikrin peşinden gitmek, eninde sonunda hakikate ulaştıracak olan o yolda sonuna kadar sebat etmektir.