Merhum Prof. Dr. Şerif Mardin, Osmanlıdan günümüze yaşanan laikleşme sürecini değerlendiren bir tebliğinde, “Osmanlı aydınlanması” olarak görülebileceğini belirttiği Tanzimat reformlarının ortak temasını “Osmanlı siyasî sürecinin laik bir doğaya kavuşturulması” olarak niteleyip şöyle demişti:
“Kadıların medresede değil, rüşdiyede eğitim almaları zorunluluğunun getirilmesinin ardından, Osmanlı eğitim sistemi laikleştirilme sürecine girdi.
“Bu eğitimin en önemli sonucu, Genç Türkler ve Türklük kavramlarının yeni nesil arasında yaygınlaşması oldu.”
Mardin, bu sürecin 1890’larda, Batıda gelişen yeni materyalizm sürecini Osmanlıya taşıdığını vurgulayıp Osmanlı entellektüelini derinden etkileyen bu gelişmenin sonuçlarını şöyle sıralamıştı:
“Hayatın bilimsel olarak açıklanması. Özellikle cinsiyet (kadın-erkek) sorunlarını işleyen birçok romanın yazılması. Yeni militarizasyon.” (Radikal, 30.4.06)
Militarizasyonun askerî okullarda iyi eğitim alan Genç Türkler gibi yeni subayların üretilmesiyle ortaya çıktığını belirten Mardin, devamında şöyle demişti:
“Sultan Hamid döneminde de laikleşme eğilimleri sürdü. Dinî vakıf ve kurumlar yerine daha çok laik okul kurulmaya bu dönemde başlandı. Bu laikleşme süreci ondan sonra da sürdü. M. Kemal de laikleşme yönünde önemli adımlar attı.”
Mardin’in tesbitlerinden çıkarabileceğimiz sonuçlardan bazılarını özetlersek:
Laikleşme sürecinde Türklük kavramının yaygınlaşması bugünkü etnik gerilimi, “hayatın bilimsel açıklaması” adı altında dini dışlayan materyalist anlayışın yaygınlaşması ise maneviyat krizini netice verdi. Cinsiyet (kadın-erkek) konularının sorun haline getirilmesi aynı sürecin ürünü. Dikkat çekici bir başka sonuç, militarizasyonu ve ona bağlı olarak gelişen militarist zihniyeti de, yine bu materyalizm sürecini ortaya çıkarmış olması.
Bu tesbitler ışığında bakılınca, Risale-i Nur hizmetinin güçlü ahlâk vurguları ve hürriyet mücadelesiyle iç içe yürümesindeki sır daha iyi anlaşılıyor. Materyalizmin ve zehirli ürünlerinin panzehiri bu iman, ahlâk ve hürriyet mücadelesinde.