Üstad, 2. Meşrutiyet döneminde içtimaî ve siyasî gündem konularında fikirlerini beyan ederken, “dinde hassas, muhakeme-i akliyede noksan” olarak nitelediği dengesiz tavır ve yaklaşımlara özellikle dikkat çekiyor.
Ve buna karşı, akıl, ilim ve hikmet eksenli bir dindarlığın fikir temelini inşa ediyor.
Bunu yaparken, öncelikle dindarlığı ve “dine lâyık olmayan bârid (donmuş) taassub”u birbirinden ayırıyor ve muhakemesiz, dengesiz, körü körüne bağlılık anlamındaki taassubun kaynağını, aklı aydınlatacak modern fenleri okumamak olarak teşhis ediyor. Dünyanın yuvarlaklığını kabul etmeyen cehaleti eleştirirken, “Cahil dost düşmandan daha çok zarar verir” diyor.
Üstadın düşünce sisteminde Kur’an da, kâinat da aynı Yaratıcının kaleminden çıkıp birbirini tefsir eden kitaplar. İki ayrı şeriata vurgu yaparken, birinin insanın fiillerini tanzim eden din, diğerinin varlık âlemindeki işleyişi düzenleyen kanunlar olduğunu ve bunların gerek tabiat fenleri, gerekse beşerî ilimler olarak çok farklı bilim dallarına konu teşkil ettiğini belirtiyor.
Aynı zamanda din anlamındaki şeriatın, insan aklının kaydedeceği gelişmelere paralel olarak sonu olmayan bir tekâmül potansiyeline sahip olduğunu vurguluyor.
Üstad, medeniyetin getirdiği müsbet kazanımları “şeriatın başka şekle çevrilmiş birer meselesi” olarak nitelerken de, bir başka çok önemli noktaya dikkat çekiyor.
Onun meşrutiyetle başlayıp cumhuriyet ve demokrasi ile devam eden yönetim biçimine, hukuk devleti, hak ve özgürlükler, ortak akıl, katılımcılık, şeffaflık, denetim gibi modern kavramlara hiç zorlanmadan, dinî referanslarla, Kur’an ayetlerine, hadislere, Asr-ı Saadet uygulamalarına atıf yaparak sahip çıkması, böyle bir düşünce sistemine dayanıyor olmasının tezahürü.
Tek adam ve tek fikir dayatmalarına itiraz edip karşı çıkması, taassuba dayalı zahirperest ve slogancı yaklaşımlara asla itibar etmemesi, “Şeriatın bir hakikatine bin ruhum olsa feda ederim, fakat ihtilâlcilerin isteyişi gibi değil” diyerek kendisini bu anlayıştakilerden özenle ayırması da.
Tahkiki esas alarak, iyiniyeti safdilliğe dönüştürmenin yolunu kapatmış olması da.
***
-OHAL sonrası ihraçlarda savunma hakkı ve pasaport tahditlerinin kaldırılması https://youtu.be/aRqMqxmaHKQ @YouTube aracılığıyla