Ümmetine tavsiye ettiği duâlarından birisinde “Allahım! İşlerimizin sonunu hayreyle!” (Ahmed b. Hanbel, Müsned, 4:181) diye duâ etmemizi tavsiye etmişlerdir.

***

İşlerin hayırlısı sonu iyi olandır. Hayırla başlayıp sonucu kötü olan ve felâketle biten işlerde ve amellerde hayır olmadığı gibi bütün kazanımların, birikimlerin ve çalışmaların yok olmasını netice verdiği için fert ve toplumlar için çok büyük kayıp ve felâket sayılır.

Bu sebeple Atalarımız “Bin düşün bir yap!” “İşine sonucunu düşünerek başla!” demişlerdir. 

Akıllı insan işlerin sonuçlarını düşünerek hareket edendir.

Bu sebeple bilginler aklı “olmuştan olacağı, geçmişten geleceği görebilme kabiliyeti” olarak tarif ederler.

***

İşlerin sonucunu görebilmek akıl, ilim ve feraset işidir. Bu kolay kazanılmaz, ancak ilim, tecrübe ve mevhibe ile elde edilebilir.

Nitekim Peygamberimiz (asm) “Hudeybiye Anlaşması”nın sonucunu gördüğü için zahirde Müslümanların aleyhine görünen maddelerine bakmayarak anlaşmayı imzalamıştır. Sahabeler ise o heyecanlı ortamda akılları ile sonucu göremedikleri için bu duruma çok şaşırmış ve “Ya Resulallah! Biz Allah’ın yardımına mazhar değil miyiz? Biz hak yolda değil miyiz? Nasıl böyle bir zilleti kabul ederiz” diye bu anlaşmaya karşı çıkmışlar; ama Resulullah’ın “Bunun böyle olmasını Allah da istiyor” buyurması üzerine duruma istemeyerek razı olmuşlardır.

Sonuçta “Fetih Sûresi” nazil olmuş ve bu barışın bir fetih olduğunu müjdelemiştir.

Bu, başlangıcı kötü gibi görünen ve sonucu iyi olan işe örnektir.

***

Bediüzzaman “Din adına siyaset yapmanın ve siyasete girmenin kötü sonuçlarını gördüğü için buna şiddetle karşı çıkarken” işin hakikatinden habersiz ve sonucunu anlayamayanlar maalesef dini siyasete alet ederek dine büyük zarar vermişlerdir.

Bu da başı iyi gibi görünen sonucu felâket olan işe örnektir.

***

Bediüzzman “Birşeyin aslını gösteren semeresidir.” (Muhakemat, 44.) buyurur. Bu sebeple ağaca meyvesine göre isim verilir.

Yine Bediüzzaman “Nasıl anlayacağız? Biz câhiliz, sizin gibi ehl-i ilmi taklit ederiz” diyenlere cevaben: “Çendan cahilsiniz, fakat âkılsınız. Hanginizle zebib, yani üzümü paylaşsam, zekâvetiyle bana hile edebilir. Demek cehliniz özür değil... İşte, müştebih ağaçları gösteren semereleridir. Öyleyse, benim ve onların fikirlerimizin neticelerine bakınız. İşte birisinde istirahat ve itaattir. Ötekisinde ihtilâf ve zarar saklanmıştır.” (ESDE, Münâzarât, 231.) şeklinde cevap verir.

***

“Akıl akıldan üstündür” demişlerdir. Aklın üstün olması sebeplerden sonuçları çıkararak gelecek konusunda fikir üretmesine bağlıdır. 

Hal böyle olunca başı iyi gibi görünen ve güzel başlayan işlerin sonucunu göremeyene akıllı denemez. Başı kötü gibi görünen, ama sonucu hayır olan şeylerin başındaki zararlara “ehven-i şer” denir. 

Bu sebeple Hz. Ali de (ra) “Alim hayrı ve şerri bilen değil; ehven-i şerri bilendir” demiştir. 

Öyle ise “Referandum”da ne diyeceğimize sonuçta ne getirip götüreceğine bakarak karar verenler akıllı davranmış ve isabetli hareket etmiş olurlar. Bu sebeple akıllı bir insan siyasilerin parlak cümlelerine ve yalan yanlış propagandalarına göre değil, fikir ve eylemlerinin sonuçlarına bakarak tercihini yapar ve yapmalıdır.

Hayırlı sonuç ancak bu şekilde elde edilebilir.