“Esma-ı İlâhiyenin her biri ayrı ayrı birer ayine ister.”2 (Rahman, Rezzak, Şafi…)

stad, Habbe Risalesinde; “Cam, su, hava, âlem-i misal, ruh, akıl, hayal, zaman ve saire gibi, tecellî-i timsal akislere mahal ve mazhar olan çok şeyler vardır”3 deyip, sonra, bu görüntülerin nasıl ve neler olduğunu ve nelerin bu yansıtma kabiliyetine sahip olduklarını açıklamaya başlıyor. 

Biz ilk olarak, bu cümleden, yansıma, aksettirme özelliği gösteren bu şeylerin, cam, su, hava, âlem-i misal, ruh, akıl, hayal, zaman v.s. olduğunu anlıyoruz. Cam ve su herkesin bildiği, kolayca kabul edebileceği yansıtma özelliği olan maddeler. Fakat diğerlerine baktığımızda insan düşünmeden kabullenesi gelmiyor. Üstad da bunu düşünerek bizlerin anlayışına yardım etmek üzere açıklamaya başlamış zaten; “Maddiyat-ı kesifenin (şeffaf olmayan, katı maddeler) timsalleri hem münfasıl (birbirinden ayrı), hem ölü hükmündedirler. Çünkü asıllarına gayr oldukları gibi, asıllarının hâsiyetlerinden (özelliklerinden) de mahrumdurlar. Nurânîlerin timsalleri ise, asıllarıyla muttasıl (bitişik) ve asıllarının hasiyetlerine mâlik (özelliklerine sahip) ve asıllarına gayr değillerdir.”4 

Bu örneklerden anladığımız kadarıyla; kesif, şeffaf olmayan, katı maddelerin görüntüleri hem kendilerinden ayrıdırlar (kendileri değildir), birleşik değillerdir ve hem de ölü hükmündedirler. Yani aynadaki bir yılanın görüntüsü, timsali, ne ısırır ne de yılanın sahip olduğu diğer özelliklerini gösterir. Fakat nuranî şeylerin aynalardaki yansımaları, kendileriyle bitişikmiş gibidir ve kendilerinin özelliklerine sahiplerdir. Yani asıllarından görüntü ve özellik bakımından ayrılmazlar. Güneşin kendi ve görüntüsünün ısı ve ışık özelliklerine sahip olması gibi. “ Binaenaleyh, Cenâb-ı Hak, şemsin hararetini hayat, ziyasını şuur, ziyadaki renkleri duygu gibi yapmış olsaydı, senin elindeki aynada temessül eden şemsin timsali seninle konuşacaktı. Çünkü o, timsalinde oldukça harareti, ziyası, renkleri olurdu. Hararetiyle hayat bulurdu. Ziyasıyla şuurlu olurdu. Renkleriyle de duygulu olurdu. Böyle olduktan sonra, seninle konuşabilirdi.”5

Aksetme kabiliyetine sahip şeylerin içinde, âlem-i misal de vardır. Âlem-i misal, görüntüler âlemi veya dünyadaki işlerin görüntülendiği ve gözlendiği, ruhların bulunduğu âlem olarak tanımlanır. Yani bu dünyadaki gözlerimizle gördüğümüz her şey âlem-i misalin bir parçasıdır diyebiliriz. “Hayatın öyle bir camiiyeti vardır ki; adeta umum kâinatta tecelli eden ekser Esma-i Hüsna’yı kendinde gösteren bir cami ayine-i ehadiyettir (birlik aynası).”6 

Demek, âlem-i misal, yani kâinatta görebildiğimiz her şey, Cenâb-ı Hakk’ın isimlerinin tecellisini gösteren bir ayinedir. “Bilhassa hayat-ı insaniye tabakasına çıkan hayat, aklın nuruyla âlemleri gezmiş olur. Âlem-i cismanîde tasarruf ettiği gibi, âlem-i ruhanîde gezer, âlem-i misale seyahat eder. Kendisi o âlemleri ziyarete gittiği gibi, o âlemler de, onun ruhunun aynasında temessül etmekle iade-i ziyaret etmiş gibi olurlar.”7

Şerh çalışmalarınızı mail adresimize gönderebilirsiniz.

[email protected]

Dipnotlar:

1- Sözler, 28. Söz. 808 yeni tanzim.

2- Mektubat, 142.

3- Mesnevi-i Nuriye, Shf. 199. yeni tanzim.

4- agy.

5- agy.

6- Mesnevî-i Nuriye, 929.

7- İşaratül icaz, 28. Âyetin tefsirinden.