“İbadetin dünya saadetine vesile olduğunu izah eden cihetlerden birisi: İnsan, bütün hayvanlardan mümtaz ve müstesna olarak, acip ve lâtif bir mizaçla yaratılmıştır. O mizaç yüzünden, insanda çeşit çeşit meyiller, arzular meydana gelmiştir. Meselâ, insan en müntehap şeyleri ister, en güzel şeylere meyleder, ziynetli şeyleri arzu eder, insaniyete lâyık bir maişet ve bir şerefle yaşamak ister.”1

Buradan anlaşılıyor ki, insanın arzu, ihtiyaç ve hevesleri sonsuzdur. Bunun için imkân ve kabiliyetleri el verdiği ölçüde bu arzu, istek ve heveslerini gerçekleştirmek isteyecektir ve bunun için çalışır.

Meşrû arzu, istek, ihtiyaç ve heveslerini karşılaması bir noktaya kadar normaldir. Fakat meşrû olmayan heveslerinin karşılanması söz konusu olduğunda problem başlamaktadır.

Toplum hayatına baktığımızda, insanlar, heveslerini gerçekleştirmek için o kadar para ve zaman harcamaktadırlar ki, sanki bu dünyada ebedî yaşayacakmış gibi hareket etmektedirler.

İnsan, bu heveslerini gerçekleştirmek için elbette ilk olarak aklını kullanmaktadır. Sonra arzu ve heveslerine hayal dünyasında şekil vermeye başlar. Daha sonra tasavvur kuvvetini kullanarak onları iyice elde edebileceği şekillere sokar. En sonra da kabiliyetlerini kullanarak o hevesini gerçekleştirmeye başlar. Fakat bu sıralama esnasında aklı, parası, zamanı, kabiliyeti yetmediğinde araştırmalara başlar. Bu araştırmakların sonucunda hem imkânları genişler, hem kabiliyetleri artar hem de hayalindeki gerçekleştirmek için gerekli alet, edevat ve teknoloji bu suretle gelişir. 

İşte insanlık, heveslerinin peşine gittiğinde birçok şeye muhtaç olduğunda onları karşılamak için yeni araştırmalar içinde oluyor. Bunları karşılamak için yeni aletler, yeni sistemler, yeni kaynaklara ihtiyaç duyuyor. Ve dünya bu şekilde devamlı gelişmekte, yeni teknolojilerle diğer gezegenlere de gitme yolunda çalışılmaktadır.

Bunları karşılamak için de çeşitli mesleklere, mühendisliklere ihtiyaç duyuyor. Üstad bu durumu bakın nasıl dile getiriyor.  İnsanın bulunduğu, “bu mahiyetteki arzın her tarafına hükmeden ve ekser mahlûkatına tasarruf eden ve ekser zîhayat mevcudatını teshir edip kendi etrafına toplattıran ve ekser masnuatını kendi hevesatının hendesesiyle ve ihtiyacatının düsturlarıyla öyle güzelce tanzim ve teşhir ve tezyin ve çok antika nevilerini liste gibi birer yerlerde öyle toplayıp süslettirir ki, (yani, her türlü mühendislik san’atını kullanmakla bunları yapar.) değil yalnız ins ve cin nazarlarını, belki semavat ehlinin ve kâinatın nazar-ı dikkatlerini ve takdirlerini ve kâinatın sahibinin nazar-ı istihsanını celp etmekle, gayet büyük bir ehemmiyet ve kıymet alan ve bu haysiyetle, bu kâinatın hikmet-i hilkati ve büyük neticesi ve kıymetli meyvesi ve arzın halifesi olduğunu fenleriyle, san’atlarıyla gösteren ve dünya cihetinde sâni-i Âlemin mu’cizeli san’atlarını gayet güzelce teşhir ve tanzim ettiği için, isyan ve küfrüyle beraber dünyada bırakılan ve azabı tehir edilen ve bu hizmeti için ihmal edilip muvaffakıyet gören nev-i benîâdem var. Ve madem bu mahiyetteki nev-i benîâdem, mizaç ve hilkat itibarıyla gayet zayıf ve âciz ve gayet acz ve fakrıyla beraber, hadsiz ihtiyacatı ve teellümatı olduğu hâlde, bütün bütün kuvvetinin ve ihtiyarının fevkinde olarak, koca küre-i arzı o nev-i insana lüzumu bulunan her nevi madenlere mahzen ve her nevi taamlara ambar ve nev-i insanın hoşuna gidecek her çeşit mallara bir dükkân suretine getiren, gayet kuvvetli ve hikmetli ve şefkatli bir Mutasarrıf var ki, böyle nev-i insana bakıyor, besliyor, istediğini veriyor.”2

İşte biz buna ‘Hevesat Mühendisliği’ adını verebiliriz.

Dipnotlar: 1- İ. İcaz. sf: 227 / 2- A. Musa, 455-456.