Şimdiye kadar eğitimle ilgili bazı temel kavramlar üzerinde durduk. Bu yazıdan itibaren sosyolojiden ve eğitimin sosyolojisinden bahsetmek istiyoruz.
‘Sosyoloji’ diğer ismiyle ‘Toplum bilim’, kısaca, toplumu ve insanlar arasındaki ilişkileri inceleyen bilim dalıdır. Sokakta, toplu taşıma araçlarında, birbiriyle karşılaşan, bir arada yaşayan veya bulunan insanlar arasındaki etkileşimler de sosyolojinin ilgi alanına girer.
Toplumu ve insanları etkileyen faktörler:
Toplumun gerilemesini ve/veya gelişimini etkileyen birçok faktör vardır. Bunların kötü uygulanması toplumun çöküşüne sebep olurken iyi uygulanması gelişmesine / terakkisine sebep olur.
Bunlar;
1. İnsanları etkileyebilen liderler, sıra üstü insanlar.
2. Coğrafik ve Kültürel faktörler.
3. Mitoloji, folklor, töreler vb.
4. Görenekler (Adetler): Geçmişi taklit etmek suretiyle zamanla bireyler arasında yaygın duruma gelmiş olan yaptırımlı davranış kurallarıdır.
5. Kamuoyu/Kitle iletişim araçları: Bir toplumun veya bir sosyal grubun üyelerinde ortaklaşa görülen bir duygu, yargı, kanı veya bir düşünce akımıdır. Aile, komşuluk ilişkileri vs.
6. Savaşlar, iç ve dış göçler, icatlar, teknolojik gelişmeler, sanayi, bilgi gelişimi, ekonomi vs.
7. Demokratikleşme, adaletin yaygınlaşması, toplumun doğru ve istikrarlı bir şekilde değişmesini sağlar.
İnsanlar/öğrenciler birçok davranışı etkileşim içinde olduğu kişi ve gruplar vasıtasıyla öğrenir. Atasözlerimizin birisinde de bu gerçek belirtilmiştir. “Bana arkadaşını söyle, senin kim olduğunu söyleyeyim.”
Toplumumuzun yani, ”..bizim düşmanımız cehalet, zaruret ve ihtilâftır. Bu üç düşmana karşı; san’at, marifet (bilgi) ve ittifak silâhıyla cihad edeceğiz.” demektedir, zamanın Bedii’si Said Nursî.
Demek cehaletin, bilgisizliğin ilâcı marifet, ilim, bilgilenmek, zaruretin ilâcı san’at, eğitim, öğretim olduğu gibi ihtilâfın ilâcı ise ittifak, birliktelik olması gerekiyor.
Kişilerin terbiyesi, eğitimi ailede başlaması gerekiyor ki, Üstad Said Nursî bu konuda, “İnsanın en birinci üstadı ve tesirli muallimi onun validesidir (yani ailesidir).” demektedir.
Toplum olgularınIN genel ve ortak özellikleri:
1. Toplum olgularının ortaklaşadır. Bunlar insanların toplu halde yaşamalarından doğduğu için şahsın dışında ve onun iradesinden bağımsız olarak meydana gelirler.
2. Toplum olgularının zorlayıcıdır (Mahalle baskısı vb). bu hepimizin başına gelmiş bir olgudur. Bunlar farklı farklı şekillerde kendi gösterir.
a. Yaptırımlı zorlama şeklinde
b. Yaptırımsız zorlama şeklinde
c. Kendiliğinden zorlama şeklinde
İnsanlık, hayat biçimleri ve sosyal durumları itibarıyla birçok devirler geçirmiştir.
Bunlar kısaca şöyledir:
1) İlkel hayat (vahşet ve bedevilik) devri.
2) Kölelik (memlûkiyet) devri.
3) Esirlik devri.
4) Ücretlilik devri.
5) Serbestiyet (liberal) ve malikiyet devri.