Müslüman toplumumuzu sosyolojik travmalara, tembellik çukuruna, hastalığına düşüren (Bediüzzaman’ın Münâzarât adlı eserindeki deyimiyle zindân-ı atalet) bazı hareketlerimiz, davranışlarımız vardır. Bunları Üstad aynı yerde hem hastalıkları hem de çarelerini birlikte belirtmiştir. Üstad, toplumun tembellik zindanına düşmesinin sebeplerini on maddede ifade etmektedir.
Bunlar: 1- Şevksizlik, 2- Ümitsizlik, 3-Üstün olma arzusu-İstibdat, 4- Sebepler zincirini atlayarak aceleci davranmak, 5-Hem kendisi, hem de diğer insanların hakkını aramamak, 6- Ferdiyetçilik fikri ve şahsî düşünce, 7- Başkasının tembelliğine bakarak vazifede gevşeklik göstermek yani başkasının tembelliğini örnek almak, 8- İşi birbirine bırakmak, başkasına havale etmek, 9- Allah’ın işine karışmak, 10- Rahat yaşama isteğidir.
Çareleri ise: 1 ve 2- Şevksizlik ve ümitsizliğin çaresini, “Allah’ın Rahmetinden ümidinizi kesmeyin” (Zümer Sûresi, 39:53) emrine uymak olduğunu söylüyor.
3. Üstün olma arzusu insanlarda istibdada sebep olur. İstibdat insanı sefalet derelerine yuvarlar. Kin, garaz ve düşmanlıkları arttırır. İstibdat aynı zamanda, zulüm ve tahakküm, keyfî idare sistemi ve idaresi altındakilerin istemediği şeyleri yalnız kendi keyfine göre zorla ve zulümle yaptırmaya çalışmaktır. Kanun ve nizamlara bağlı olmayarak, çok defa da kanun namına kanunsuzluk yaparak, keyfi hükmünü icra ettirmek olarak ta görülür. Kimseyi tanımadan kendi dediğini ve keyfi emirlerini kuvvet ve cebir kullanmak suretiyle yaptırmaya çalışmak. Allah’ı ve adaletini unutarak dinsizdarane bir zulümle hüküm ve idare etmektir.
Bunun çaresi ise “Allah için olunuz”, “Allah için çalışınız” hakikatini rehber etmektir.
4. Aceleci davranmak insanı kesin ve doğru sonuca götürmez. Bunun da çaresi; “Sabırlı olun; sabır yarışında düşmanlarınızı geride bırakın”(Âl-i İmran Sûresi: 200) âyetine uymaktır.
5. Diğer insanların hakkını aramamak, fikr-i infiradî (Ferdiyetçilik fikri, düşüncesi) ve tasavvur-u şahsîye (şahsî düşünce) sebebiyet verir. Bunun sonucu olarak kişinin gayreti azalır, kalkar, hiçbir konuda himmet ehli olamaz. Bunlara çare olarak da, “İnsanların en hayırlısı onlara faydalı olandır.” (Keşfü’l-Hafâ, 2.463) Peygamberimizin (asm) tavsiyesine uymaktır.
6. Başkasının tembelliğine bakarak vazifede gevşeklik göstermek yani başkasının tembelliğini örnek almak yerine, “Tevekkül etmek isteyenler Allah’a güvensinler (başkalarına değil)” (İbrahim Sûresi: 12) âyetini düşünerek gayretlerimizi arttırmak gerekiyor.
7. İşi birbirine bırakarak, başkasına havale etmek hastalığı da, aslında insanlardaki gayret ve şevkin azalmasına ve atalete sebep olur. Bunun da çaresi, “Siz doğru yolda oldukça, sapıtmış olanlar size zarar veremez” (Mâide Sûresi.105) âyetinin ulvî/yüksek hakikatini rehber edinip gayretlerimizi arttırmanın yolunu bulmalıyız.
9. Hastalık olan, ‘Allah’ın işine karışmak’ düşüncesi dolayısıyla düşman nefis, himmetin, gayretin önünü keser, insanı adeta kör eder, önünü göremez olur. Buna karşılık bizler de, “Emrolunduğun gibi dosdoğru ol” (Hûd Sûresi: 112) âyeti ile “Efendine âmirlik taslama” deyişini rehber edinip üzerimize düşeni yapıp Allah’ın vazifesine karışmama prensibini önder kılmalıyız.
10. Hastalık rahat yaşamaya istek ve onun sonucu da bütün meşakkatlerin ve rezaletlerin anası geliyor. Bu hastalık ta insanın gayretini sıfırlayan bir hastalıktır. Bunun giderilmesi için, “İnsan için ancak çalıştığının karşılığı vardır” (Necm Sûresi: 39) âyetinin rehberliğinde 9. Hastalıkta olduğu gibi vazifemizi yapıp, Allah’a tevekkül edip sonucu beklemek olacaktır.
Bir sonraki yazımızda kişilerin sosyalleşme konusunu anlamaya çalışacağız.