Saat 23.00 civarında açıklanan son konsültasyon raporunda, sağlık durumunun “Geri dönüşü olmayan bir umumî vahâmete doğru seyrettiği” ifadesi yer alıyordu. Yani, aslında “ölüm gerçeği” kesinleşmiş durumdaydı ve rapora sadece “Öldü” ifadesi yazılmamıştı; o kadar.

Sonra düşünüp taşındılar ve resmî tarihteki bir çok yalan gibi, ölüm tarihi ve saatini de düpedüz yalan yere uydurup bir güzel yazdılar: “10 Kasım, 9’u 5 geçe” diyerekten...

Nitekim, 10 Kasım tarihli Cumhuriyet gazetesinin İstanbul’daki matbaasında gece yarısı yapılan “yıldırım baskı”sında da aynı gerçeklik yer aldı. Bilâhare, o nüsha toplattırıldı; toplanan gazeteler imha ile ortadan kaybedilmeye çalışıldı. Öyle ki, gazetenin kendi arşivinde dahi o nüshayı bulamıyorsunuz.

Her ne ise... Burada asıl nazara vermek istediğimiz şey, son günlerini “derin koma hali” içinde geçiren M. Kemal’in, dünyada gerçekleştirmek istediği şeylerin (yani devrimlerin) ne kadarına muvaffak olduğu ve bunları ne nisbette gerçekleştirebildiği hususudur.

Yapılacak devrimlerin listesi, M. Kemal’in en sâdık bendelerinden biri olan Mazhar Müfit Kansu’nun notları arasında yer alıyor.

Şimdi, evvelâ Kansu’yu biraz daha yakından tanıyalım, ardından “devrim tarihi” ile ilgili notlarına değinmeye çalışalım.

“Müfit Bey, kaçıncı maddedeyiz?”

Muhtelif sancaklarda, vilayetlerde idarecilik yapan Mazhar Müfit Kansu, 1874 Denizli doğumludur. Ölüm tarihi ise 12 Kasım1948. 

Kansu, Denizli'nin yanısıra Hakkâri ve Artvin mebusu olarak da Meclis'te görev yaptı. Kayseri, Yozgat, Kırşehir, Niğde İstiklâl Mahkemesi üyeliklerinde ve bir ara başkanlığında da bulunan Kansu'nun en bâriz özelliklerinden biri, şüphesiz M. Kemal'e olan bağlılığıdır.

Gazetelerde tefrika edildikten sonra toplanan yazıları "Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber" ismiyle kitaplaştırıldı. İşte, Kansu'nun bu kitapta Erzurum Kongresi'nin (Temmuz 1919) bittiği geceye dair anlattıklarından bir bölüm:

Mustafa Kemal "Mazhar, not defterin yanında mı?" diye sordu. "Hayır, Paşam" dedim. "Zahmet olacak, ama bir merdiveni inip çıkacaksın. Al gel!" dedi. Hemen aşağıya indim. 

Not defterimi alıp geldim. "Defterin bu yaprağını kimseye göstermeyeceksin. Sonuna kadar mahrem kalacak. Bir ben, bir Süreyya (özel kalem müdürü), bir de sen bileceksin. Şartım bu" dedi. 

Süreyya da, ben de, "Buna emin olabilirsiniz Paşam" dedik. Sonra, "Öyle ise önce tarih koy!" dedi. Koydum: 7-8 Temmuz 1919. 

Sabaha karşı. Tarihi sayfanın üzerine yazdığımı görünce, "Pekâlâ, yaz!" diyerek devam etti: Zaferden sonra, şekl-i hükümet Cumhuriyet olacaktır. Bunu size daha önce bir sualiniz münasebetiyle söylemiştim. Bu bir. 

İki: Padişah ve hanedan hakkında zaman gelince icap eden muamele yapılacaktır. 

Üç: Tesettür kalkacaktır. 

Dört: Fes kalkacak, medeni milletler gibi şapka giyilecektir. 

Beş: Latin hurufu kabul edilecek.

Diyanet Başkanı da şapka giydi

Mazhar Müfit, yukarıda aktardığımız “inkılâp listesi”nin yıllar sonraki yansımaları hakkında da aşağıdaki notları naklediyor: 

“Şapka İnkılâbını ilân etmiş olarak (1925) Kastamonu'dan dönüyordu. Ankara'ya avdet ettiği anda, otomobille eski Meclis binası önünden geçiyor, ben de kapı önünde bulunuyordum. Manzarayı görünce gözlerime inanamadım. Kendisinin ve yanında oturan Diyanet İşleri Reisinin (Rıfat Börekçi’nin) başında birer şapka vardı. 

“Kendisi neyse ne? Fakat, kendisini karşılamaya gelenler arasında bulunan Diyanet İşleri Reisine de şapkayı giydirmişti.

Ben hayretle bu manzarayı seyrederken, otomobili durdurttu, beni yanına çağırdı ve birden: ‘Azizim Mazhar Müfit Bey! Kaçıncı maddedeyiz? Notlarına bakıyor musun?’ deyiverdi.”