Şayet, söz konusu plân tatbik sahasına konulacak olursa, bu, İstiklâl Harbi’nden sonraki en geniş cepheli askerî harekât şeklinde tarihe geçecek. 1974’teki Kıbrıs Harekâtı, bunun yanında “devede kulak” mesabesinde kalır. Zira, burada yüzlerce kilometre boyunca uzayıp giden bir cephe açılmış olacak.

* * *

Bundan kırk beş sene evvel yaşanan Kıbrıs hadisesi, askerî harekât noktasında bizi ziyadesiyle tedbirli davranmaya sevk etmeli. Aksi halde, bir türlü bitmeyen ve dahi çözülemeyen yeni bir “uluslar arası sorun” ile karşı karşıya gelme ihtimali var.

Eskiden, kimin kılıcı keskin, ordusu kuvvetli, silâh gücü yüksek ise, muharebeyi o kazanıyor ve ileri gidebiliyordu. Şimdi ise, kimin aklı keskin ve diplomasî sanatını lâyıkı veçhiyle kullanıyorsa, o başarılı oluyor ve daha kârlı çıkabiliyor.

Yarım asırdır adeta düğüm bağlayan “Kıbrıs meselesi”, bu noktadan da çarpıcı bir misâl teşkil ediyor: Diplomaside başarı sağlayamayan zamanın hükümeti, askerî kuvvetle Kıbrıs’ta kazanmış olduğu başarıyı, şimdiye kadar hiçbir devlete kabul ettirebilmiş değil. Buna İslâm ülkeleri de dahil...

O halde, akıl ve diplomasî önde, asker ve silâh onun arkasında gitmeli ki, kalıcı ve sağlıklı başarılar sağlanabilsin.

***

GÜNÜN TARİHİ: 09 Ekim 1920

Rıza Nur ve Rusya’dan altın yardımı

Ankara hükûmeti ile Rusya hükûmeti arasında yapılan Yardım Anlaşması gereği, gemilerle Trabzon Limanı’na getirtilen altın, silâh ve mühimmatın ikinci partisi, 9 Ekim 1920’de buradan Erzurum’a sevk edildi. İlk yardım partisi 8 Eylül 1920’de teslim alınmıştı.

Diplomatik görüşmeler, aynı yılın Mayıs ayında Moskova’da yapılmıştı: Rusya’ya giden Ankara hükûmeti heyetinin başında, muhtelif bakanlıklarda da bulunmuş olan Yusuf Ziya (Tengirşenk) Bey vardı. Heyetin ikinci adamı ise, yine bakanlık tecrübesi olan Dr. Rıza Nur’dur. 

Kaderin garip bir tecellisi ki, o tarihte yardım anlaşmasını imzalayan diplomatlardan Rıza Nur, bir başka 8 Eylül günü (1942) vefat etti.

* * *

Dr. Rıza Nur, “Hayat ve Hatırat”ında Moskova görüşmelerini çok detaylı şekilde anlatıyor. Daha başka kaynakların da naklettiğine göre, Dışişleri Bakanı Çiçerin, Türkiye’ye yapılacak yardım meselesini biraz ağırdan alıyor. Ne var ki, Lenin ile Stalin, nisbeten daha farklı, yani daha istekli davranıyor. Bilhassa, Ankara hükûmetinin başında M. Kemal’in bulunması, onların daha istekli davranmasını sağlamış.

* * *

İstiklâl Harbi boyunca, Sovyet Rusya’dan Türkiye’ye para, silâh ve cephanelik yardımı devam etti.

Bazı kimseler, bu gerçeği kabullenmek istemiyor. Oysa, o tarihte iki ülkenin müşterek muarızı İngiltere öncülüğündeki “Batı bloku”dur. Rusya, Avrupa devletlerinin İstanbul ve Anadolu’da galip gelmesini ve buralarda hâkimiyet kurmasını istememektedir.

Dolayısıyla, bu noktada Türkiye’nin millî menfaati ile Rusya’nın diplomatik menfaati örtüşmüş durumdadır.

* * *

Bazı araştırmacılar, Rusya’dan Türkiye’ye yapılan özellikle altın yardımlarının, SSCB’ye bağlı özerk bir hükümet olan “Buhara Cumhuriyeti”nden alınarak aktarıldığını kaydediyor. Bu bilgi kısmen de olsa doğru olabilir. Bununla beraber, Ankara hükûmeti, o tarihde Sovyet Rusya’nın Azerbaycan Cumhuriyetini ortadan kaldırmasına ve buraları işgal etmesine bir nevi göz yummak sûretiyle, “diyet borcu”nu ödemiş oluyor.