Millet Meclisi’nde üç gün önce kabul edilen "Şapka Kànunu", 28 Kasım 1925 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi.
Neticesi itibariyle, milleti huzursuz eden, ülkeyi kana bulayan ve yer yer iç kargaşaya sebebiyet veren bu kànun maddesinin Meclis'te görüşüldüğü gün, yurdun muhtelif merkezlerinde, ama özellikle Rize taraflarında çok büyük bir gerilim hali yaşandı.
Rize Ulu Camii imamı Hafız Şaban Efendi, şapkanın cebrî kànunlarla millete dayatılması tehlikesine mukabil, camide toplanan kalabalık cemaate hitaben aşağıdaki meâlde tesirli bir konuşma yaptı:
"Aziz ve muhterem cemaat! Bizler dinimize bağlılık isteriz... Tamam, dine inanmayanlar da serbest olsun. Ancak, hiç olmazsa inananlara zulüm edilmesin, baskı yapılmasın. Yegâne isteğimiz, sarığımıza, sakalımıza, cübbemize, velhasıl kılık-kıyafetimize dokunulmasın. Şapkayı giymek isteyenler, varsın giysin, ama giymeyenler hapse atılmasın ve cezalandırılmasın."
Zaten infiâle kapılan Rize halkı öyle bir galeyana gelmişler idi ki, Hafız Efendi’nin bu konuşması dahi, onları yatıştırmaya, teskin etmeye yetmedi.
Camilerde katliâm
Rize’deki bu şiddetli infialden birkaç gün evvel de, Erzurum'da, Muş'ta ve Maraş'ta cami cemaatinden binlerce vatandaşın üzerine ateş açılmış ve pekçok mâsum kurşunlanarak katledilmişlerdi.
Rize’nin dindar ahalisi, benzer bir durumun orada da aynen vuku bulabileceğini hesap ederek direniş gösterdi.
Öyle ki, mütedeyyin halk, Şapka Kànunu’nun Meclis'ten geçtiğini duyunca, adeta bendini yıkan bir sel gibi meydanlara taştı.
Bunun üzerine, Balkan Harbinin meşhûr savaş gemisi Hamidiye Zırhlısı, tam teçhizatlı ve mühimmatlı bir şekilde devreye sokuldu. Hamidiye, önce Rize'ye, bilâhare Trabzon'a gönderildi.
* * *
Rize ile Trabzon arasında sâhil şeridi boyunca, o savaş gemisinden yapılan bombardımanlarla, halka güya gözdağı verilmek istendi; fakat, çokça ölen-yaralanan oldu.
Hemen ardından, İstiklâl Mahkemesi heyeti (cellât Aliler) tarafından şehirde tanınmış ve gösteriler sırasında isimleri belirlenmiş kişiler tutuklanarak sorgulanmalarına başlandı.
Esasında, yapılan sorgu-yargı safhası tümüyle bir formaliteden ibaretti. İlk etapta, 83 kişi tutuklandı. Bu sayının, daha sonra 140'ı da geçtiği tesbit edildi.
Kezâ, ilk safhada, Rize’de 8 kişi idam edildi. Bilâhare ise, idamlıkların sayısı 11'e çıkarıldı. (Aybars, Ergun; İstiklâl Mahkemeleri-II, s. 311)
İnsanlık dışı cezalar
Cellât Alilerin başında bulunduğu İstiklâl Mahkemesi, sırf şapkaya muhalefet ettikleri için, Rize halkını, ulemâ ve eşrafını çok ağır bir şekilde cezalandırdı.
Memleketin başka yörelerinde de benzerleri görülen bu cezalandırma yöntemi, yakın tarihimizde vicdanları sızlatan vahşiyane bir sayfadır.
Türklük, Müslümanlık bir yana, bunun insanlıkla uzaktan yakından bir alâkası yoktur, olamaz.
İşte bakın, çok kısa bir süre içinde (hatta aynı gün içinde olduğuna dair rivâyetler de var) karar veren ve infazları gerçekleştiren söz konusu İstiklâl Mahkemesi’nin Rize’deki bilânçosu:
İdamlar
Ulu Cami İmamı Hafız Şaban Hoca, mahalle muhtarı Yakup Çavuş, Islâhiye Köyü İmamı Hasan Efendi, belediye bekçisi Kadir Ağa, Asliye Mahkeme Başkâtibi Hafız Osman Efendi ve kardeşi Avukat Hulusi Bey, Merkez Camii İmamı Hafız Kâmil, Peçelioğulları’ndan Mehmet ve Ahmet Arslan Çavuş kardeşler, Kamburoğlu Hafız Mehmet ve Nakşi Şeyhi Numan Sabit Efendi. Mahkeme sonucunda, ayrıca 15 kişiye 15'er yıl, 22 kişiye 10’ar yıl, 19 kişiye de 5’er yıl hapis cezası verildi.
* * *
Şapka ve sâir ihtilâl-inkılâp kànunları uğruna katledilen vatandaş sayısı, bazı kayıtlarda yüz binler ile ifade ediliyor. Meselâ "İhtilâl yüzünden kesilen yüz bin adam..." (Şuâlar: 258) gibi...
@salihoglulatif: SORU: Kemalistlere ve Tek Parti Devrine niçin çokça yükleniyorsunuz?
CEVAP: Beşer tarihinde eşi-benzeri görülmedik şiddetli bir zulüm ve istibdadı tatbik ettikleri için.