Hz. Peygamber’in (asm) akıl yönüyle diğer insanlardan üstün olarak yaratılmıştır. Bununla beraber onun, dünyevî meselelerin çözümünde gerekli bilgilerin tamamına sahip olmaması ve bu sebeple başkalarının fikir ve tecrübelerinden faydalanmaya ihtiyaç duyması makul olduğu gibi eşyanın tabiatına uygundur.

Bu hakikatlerin hakkı için Ehl-i kelâm mealen şöyle seslenir: Ey reisler, başkanlar ve yöneticiler! O ki, Allah’ın (cc) Resulüdür (asm). O bile, ümmeti ile istişareyi bir ibadet gibi ehemmiyetli görüyor, yapıyor ve alınan kararı da Uhud hadisesi misalinde olduğu gibi tatbik ediyor iken, sizlere ne oluyor da istişareye hakkını vermiyorsunuz?

Evet, şûrâ; âyet, hadis ve sünnetle sağlam bir esastır, vücubiyet kaynağı nastır. Şûrâya seçilecek kişilerde adalet, marifet ve dirayet aranmalıdır. 1

Adalet: Muhakeme ve muvazenede âdil olmayı şart kılar iken, hakka taraftar olmak, hakkın hatırını âli tutmada korkmamak, hakkın ve doğrunun haricinde herhangi bir tarafı tutmamak gibi hasletleri de gerekli kılar.

Marifet: İstişaresi yapılacak konuda kesinlikle yeterli seviyede bilgi sahibi olmayı ve bunu zamanın ve zeminin gerçekleriyle bağdaştırarak gerçekleşti-rilmesini muhakeme edebilecek düzeyde akıl yürütmeyi yapabilecek bir vasfı şart kılar. 

Dirayet: İstişaresi yapılan konuyu çabuk kavrayıp, ince ama kuvvetli zekâsıyla tavsiyeleri bulup, tartışıp bir karara varılmasına yardımcı olmalıdır.

Bu mühim vasıflara sahip olmayanların şûrâya gelmesi doğru olmadığı gibi, temsil ettiklerinin hukukuna da en azından saygısızlık olup hak gaspına girer. Yetersiz ve kifayetsiz kişileri meşverete gönderenler dahi bu mes’uliyette vebal altındadırlar.

Meşverete faydalı olmayan, bunun farkına varıp, daha faydalıların gelmesine zaman kazandırıp, zemin açmak adına çekilmelidir. Bu dahi vazifedir, fazilettir, hizmettir.

İmtiyaz arzusu, meşvereti ifsat eder. Adam harcayan meşveret, bir sonraki meşverete adam bulamaz. İnsanları vasıflarına göre istihdam eden meşveret, istikrar ve istikamet verir.  “Ben bilirim” diyen müstebit düşünce, hakkı gizler. 

Mukallit karakterli dalkavuk, şaşırtır. Hesap sorulamayanlardan müteşekkil meşveret, hesap vermez. Nizamı bozuk tohum, çınara dönüşmez. İç dünyasında birlik ve dirliği olmayan, nizam veremez. Kendini hatasız zanneden, meşvereti yanıltır. İnsanların nasihatini dinlemeyen, meşveretin nasihatini dinlemez. 

Nefsini ıslah ve irşad edemeyenlerin meşvereti, başkalarını da irşad edemez. Yalanlarla ittihad yalandır, doğruluk kaplı yalanlarla, iftiralarla yapılan meşveret, fasiddir. Haricî sebebler kabilinden olan küçük ve beşerî hataları cımbızlayıp delil gösterilerek, esas tutulmasıyla büyük hakikatlerin örtülmesini netice veren meşveret, hukuka hakarettir. Mübalâğalı ifadeler, tarafgîrâne tavırlar, şahsî kin ve garazlarla dolu meşveret, gruplaştırır, kutuplaştırır ve nihayet bölünmeye yol açar. 

Dolayısıyla, meşverette; meşrutî, meşrû ve hakikî meşvereti hâkim kılmak gerektir.

Arızî hâllerden azade olan ruh, akıl, kalb, vicdan, marifet, adalet ve dirayet sahiplerinden müteşek-kil meşveret, istikbalin anahtarı olacaktır. 

Evet, hakikaten Asya’nın bahtının miftahı meşveret ve şûrâdır.

Dipnot:

1- TDV, İslâm Ansiklopedisi, c. 39, s. 234 ( 2010)