Nijer’de Abdurrahim Tchiani liderliğinde Devlet Başkanlığı Muhafız Alayı tarafından 26 Temmuz’da yapılan darbe sıcaklığını hâlen koruyor.
Aslında Afrika’nın Sahel Bölgesi’ndeki Mali’de 2020 ve 2021’de, Gine’de 2021’de, Burkina Faso’da 2022’de ve en son Nijer’de art arda gerçekleştirilen darbeler manidar. Çünkü zikredilen ülkelerin hepsi, imparatorluk dönemi Fransa’sının sömürgeleridir. Her ne kadar bu ülkeler 1958’den itibaren Fransa’dan bağımsızlıklarını almışlarsa da, Post-Kolonyal diye tabir edilen sömürgecilik sonrası dönemde Fransa’nın eski sömürgeleriyle ilişkilerini devam ettirdiği görülmektedir.
Fransa, bağımsızlıklarını tanıdığı sömürgeleriyle Post-Kolonyal dönemdeki ilişkilerini Fransızca’nın resmi dil olarak konuşulması, Paris merkezli politikalarla bu ülkelerin ekonomi, iç-dış siyaset, güvenlik, kültür vb. unsurlar üzerinden yürütmektedir.
Birde Fransa, sömürgeleri üzerinde imparatorluk dönemindeki gibi hakimiyetini sürdürerek, bu ülkelerde askerî üsler kurmuş, enerji kaynaklarından istifade ve ekonomik uygulamaların takipçisi olmuştur. Fransa’nın hâl-i hazırda Nijer’de 1.500 askeri, insansız hava araçları (İHA) ve savaş uçaklarının konuşlandığı bir üssü mevcut.
Sahel Bölgesi ülkeleri çoğunlukta eski Fransız sömürgesi olduklarından, günümüzde bu ülkeler “Fransız Afrika’sı” şeklinde de tanımlanmaktadır. Paris yönetiminin, Fransız Afrika’sı’nın enerji kaynaklarına ve tarım ürünlerine ihtiyacı olduğu kuvvetle muhtemeldir. Ayrıca bölge, Fransa’nın silah sanayisi için bir pazar niteliğinde.
İşsizlik, gelir dağılımı adaletsizliği, yoksulluk, yoksunluk vb. sosyo-ekonomik sorunlar içerisindeki 25 milyonluk Nijer, uranyum kaynakları açısından dünyanın en zengin dördüncü ülkesidir. Fransız nükleer şirketi AREVA’nın, Nijer’in uranyum kaynaklarının işletmesini neredeyse bağımsızlık tarihi olan 3 Ağustos 1960’tan beri elinde tutuyor. Fransa’nın enerji kaynaklarının kullanımının yüzde 70’inin Nijer’in uranyumuna bağlı olduğu ileri sürülüyor.
Nijer’in sahip olduğu zenginlikleri, halkına yüksek refah oranıyla sunamadığı gerçeği hep vardı. Darbenin ilk günlerinde darbe taraftarları ve karşıtları olarak ikiye bölünen Nijerliler, önce Fransa’nın sonra ECOWAS’ın (Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu) 6 Ağustos’ta Nijer’e müdahale edebileceği sinyali üzerine, halk kesimlerinin herhangi bir dış müdahaleye karşı olduğunu bildirdikleri gösteriler yapıldı. Dolayısıyla hem dış müdahale sinyalinin darbe karşıtlarını darbecilerin tarafına yaklaştırmış hem de yoksulluk ve Post-Kolonyal sömürge altındaki Nijerliler’in Fransa bağlamında bir Batı/sömürge karşıtlığı söz konusudur. Böylece dış kaynaklı müdahale düşüncesi, halkın nezdinde Nijer’deki darbecilerin meşruiyetini pekiştirdiği de kuvvetle muhtemeldir.
Rusya’nın paralı asker grubu Wagner’in Suriye, Sudan, Libya, Ukrayna, Mali, Orta Afrika Cumhuriyeti gibi ülkelerde operasyonlara katıldıkları biliniyor. The Guardian’ın 5 Ağustos 2023’teki nüshasında “Wagner’in Nijer’deki darbecileri desteklediği” iddia ediliyor. Nijerli göstericilerin ise, sokaklarda Rusya bayrağı taşımaları Fransa’ya tepkinin sonucudur. Göstericilerin Rusya’yı Fransa’ya tercih etmelerindeki başlıca nedenlerinden birincisi, Rusya’nın bölgede sömürgeci geçmişinin olmamasıdır. İkincisi, son yıllarda bölgede etkinliğini arttıran Rusya’nın, St. Petersburg’da 27-28 Temmuz 2023’te Rusya-Afrika Ülkeleri Zirvesi’nde Afrika ülkelerine “ücretsiz tahıl ihracatı, silah sevkiyatı ve enerji işbirliği” sözü vermesidir.
Nijerliler’in Fransa karşıtlığının temelinde ise, Paris’in Fransız Afrika’sının ekonomik sorunlarına kayıtsızlığı, Covid-19 salgını sürecinde destek vermemesi, salgın sonrası ekonomik kriz, terörle mücadelede başarısızlık ve Ukrayna’daki savaşın getirdiği gıda problemi vd. bulunmaktadır.
Dolayısıyla Nijer’deki darbeyle Fransa karşıtlığı kesinleşirken, ağırlığını arttıran Rusya’nın da uranyum madenciliği peşinde olduğu ihtimaller arasındadır.