Bunun bir diğer adı da “Nefis muhasebesi” olarak bilinir. “Ey nefsim!” hitabıyla başlayan bu otokontrol mülâhazası aynı zamanda insanda bir denge unsurudur. Dengeli ve olumlu duruşu izhar eden bu unsur, insanın kendisiyle yüzleşerek hareketlerini ve durduğu noktayı da tanzim eder.

İnsanın, kendisi, çevresi ve toplum hayatı içindeki muhasebesini de geliştiren bu argüman, şahsî ve toplumsal hareketler bağlamında, huzurun tesisine de yardımda bulunur.

Bu önemli mülâhazaya huzurlu bir hayat özleminde olanların yanı sıra, özellikle ahirete yönelik, kudsî ve kutlu bir dâvâ ekseninde seyreden insanların, daha sık başvurmaları gerekir, diyoruz.

Bu, omuzlara yüklenen maddî ve manevî mesuliyetlerin muhasebesi açısından, kontrol mekanizmasının sağlıklı çalıştırılması yönünde de kıymet teşkil eder.

İnsan her canlı gibi nefis taşıyan bir varlıktır. Hayat süreci içinde, imtihan sırrının nefislerde odaklanmasının şuuru içinde olan her insanın maruz kaldığı bir çok tehlike ve varta mevcuttur. Nefsin olumsuzluklarına karşı uyanık olunması karşısında, “Ben neredeyim?” sualinin sık sorulması daha çok ehemmiyet arz etmektedir.

Mezkûr muhasebenin varlığı, tutum ve davranışlar açısından da önemlidir.

Bütün bu mülâhazalar ışığında, üzerimize aldığımız manevî sorumluluğun bir takım kaide ve kurallarına uyulmaması halinde, nefsin ileriye giderek insanı yanılttığı bir vakıadır. Bundan dolayı, manevî hizmetlere yönelik mesuliyetimiz içinde nefsin öne çıkmasına son derece dikkat edilmelidir.

Bütün olumsuzluklara karşı nefisle olan mücadelede sık sık muhasebe içinde olunmalıdır, diyoruz.

Yürünen istikamette, daha çok duyarlı olma adına, mana büyüklerinin de bir çok tavsiyeleri mevcuttur.

Bu tavsiyeleri verenlerden birisi de Bediüzzaman Hazretleri’dir.

Talebelerinden merhum Van’lı Molla Hamid Efendi’nin Van’da iken bize anlattığı bir hatırasında, Üstadın bir gün çok hasta olduğu zaman dahi hiç durmadığı, sürekli kitap okuyarak meşguliyetini devam ettirdiğini görür. “Üstadım biraz dinlen, çok hastasın, biz senin adına da çalışıyoruz” demesine mukabil Üstad Hazretleri’nin “Ah Molla Hamid! Bir bilsen gayret ne güzel şeydir. Şu nefis var ya, onun tehlikelerinden azade olunması adına sürekli iyi, güzel ve müsbet işlerle meşguliyet şarttır” dediğini aktarmıştı.

Bütün bu mülâhazalara mukabil, insanın kendi kendine daima ”Ben neredeyim?” diye sorması lâzımdır, doğru istikamette muhafaza adına.