Kıssa kelimesi, dilimizde olduğu gibi hikâye değil, ‘bir şeyin takibi suretiyle ardından gitmek’ anlamına gelen gerçeklerdir. Kur’ân’ın hikâye demeyip özellikle bu kelimeyi seçmesinden kıssalarda meydana gelen hadiselerin dikkatle takip edilmesinin gerektiği anlaşılmaktadır. 

Kur’ân, Kelamullah olması yönüyle insan fıtratına en uygun olacak biçimde yer yer yaşanmış hadiseleri- kıssalaştırarak arz eder. Bu hem Kur’ân’daki eğitim/terbiye metodunu hem de insanlara ibretli/hikmetli şeylerin hikâye edilerek anlatılabileceğini gösterir.

Kur’ân’ın gerek örnek modeller sunma açısından, gerek tebliğ ve davet metodu açısından kıssalar maksada uygundur. Kur’ân, sırf anlatım güzelliği olsun diye hayali olaylar anlatmaz. Ya da konuyu süslemek için sanatsal yakıştırmalarla uğraşmaz. Kur’ân kıssaları bu itibarla birer hakikattir ve insanın gerçeğidir. Onlar insanlığın tarihinden Kur’ân’ın sunduğu parlak, ders verici, ibretli, hikmetli, hüzünlü sahnelerdir. Kur’ân insanların uydurma ve hayali olaylardan değil, yaşanan ve tecrübe edilen gerçeklerden ibret dersi almalarını ister. Kıssalar bu yönüyle tevhid ve şirk mücadelesinin tarihsel sahneleridir. Onlar, iman kervanının devam eden, başarılı ve uzun yolculuğunun göstergesidir. Tevhid’i tebliğ eden nebiler ile onlara karşı olumlu veya olumsuz tavır sergileyenlerin geçmişidir.

Hz. Musa (a.s.)’nın firavunla olan mücadelesi, İsrail oğullarıyla ilişkisi de bu zaviyeden tipik bir örnektir. Hz. Musa (a.s.) kıssasında Kur’ân’ın davet ettiği hemen hemen bütün hedeflerini bulmak mümkündür.  Kur’ân, bu kıssa üzerinden özellikle hakkın karşısında duran ve hak daveti karşısında inat edip direnen azgınların vasıflarını takdim etmektedir. Kıssada Hz. Musa dışında Firavun, Haman, Karun ve Bel’am isimleriyle öne çıkan dört kişilik vardır. Hakkı ve hakikati temsil eden Hz. Musa’nın karşısında yer alarak dünya ve ahiretlerini kaybetmiş olan bu bahtsız kişiliklerin her asırda bir izdüşümleri olmuş ve kıyamete kadar da olacağı şüphesizdir.

Tarih boyunca beşeri düzenlere bakıldığında da aynen Hz. Musa devrinde olduğu gibi Firavun, Haman, Karun ve Bel’am’dan oluşan dörtlü sacayağı görülmektedir. İsimlerinin değişiyor olması hiç önemli değildir. Firavun, Haman, Karun ve Bel’am tarihten günümüze kadar her asırda bir prototip olarak devam edegelmiştir. 

Bu dörtlü sacayağı; iktidarı, egemen gücü temsil eden kişi ya da mekanizma olarak Firavun’u, iktidara yakın olup bürokrat kesimi temsil eden Haman’ı, sistemin mal, para gücünü temsil eden kişi veya mekanizma Karun’u ve sistemin inançsal boyutunu yani halkın inançları üzerinde tahakküm sağlayan, insanların dini inançlarını kanalize eden kişi veya mekanizma Bel’am’ı oluşturmuştur. Tarih boyunca sistemler hiyerarşilerini sürdürebilmek için bu dörtlü sacayağını dikkate almışlardır. 

Kur’ân isimlerle değil sıfatlarla ilgilenir. Dolayısıyla her asırda bu sıfatlarla vahiy tazelenerek yeniden nazil oluyor gibi muhataplarına örneklik olur. Kur’ân’ın ölümsüzlüğü ve âlemşümul oluşunun gereği de bu olsa gerektir. 

Evet, zaman değişse de yaşanan hadiselerin ve içinde yer alan kahramanlarının değişmediği görülecek, isimlere takılmayıp sıfatları üzerinden Kur’ân’ın rehberliğine başvurmak gerekecektir.