Nebî Aleyhisselâm, ubudiyet cihetiyle muvahhidînin kalplerini ıyd ve Cuma ve cemaat namazlarında ittihad ettiriyor ve dillerini bir kelimede cem ediyor. Öyle bir surette ki, şu insan, Ma’bud-u Ezelî’nin azamet-i hitabına, hadsiz kalplerden ve dillerden çıkan sesler, duâlar, zikirlerle mukabele ediyor. O sesler, duâlar, zikirler birbirine tesanüd ederek ve birbirine yardım edip ittifak ederek öyle geniş bir surette Ma’bud-u Ezelî’nin ulûhiyetine karşı bir ubudiyet gösteriyor ki güya küre-i arz kendisi o zikri söylüyor, o duâyı ediyor ve aktârıyla namaz kılıyor ve etrafıyla, semavatın fevkinde izzet ve azametle nâzil olan “Akîmü’s-salâte” [Namazı dosdoğru kılınız. (Bakara Sûresi: 43)] emrini, küre-i arz imtisal ediyor. Bu sırr-ı ittihad ile, kâinat içinde bir zerre gibi zayıf, küçük bir mahlûk olan şu insan, ubudiyetin azameti cihetiyle Hâlık-ı Arz ve Semavatın mahbub bir abdi ve arzın halifesi, sultanı ve hayvanatın reisi ve hilkat-i kâinatın neticesi ve gayesi oluyor.
Evet, eğer namazların arkasında, hususan bayram namazlarında, bir anda “Allahu ekber” diyen yüzer milyon insanların sesleri, âlem-i gaybda ittihad ettikleri gibi, âlem-i şehadette dahi birbiriyle ittihad edip içtima etse, küre-i arz tamamıyla büyük bir insan olup, azametine nisbeten büyük bir seda ile söylediği “Allahu ekber”e müsâvî geldiğinden, o muvahhidînin ittihadıyla bir anda “Allahu ekber” demeleri, küre-i arzın büyük bir “Allahu ekber”i hükmüne geçiyor. Âdeta bayram namazlarında âlem-i İslâm’ın zikir ve tesbihiyle zemin zelzele-i kübraya mazhar olup, aktâr ve etrafıyla “Allahu ekber” deyip, kıblesi olan Kâbe-i Mükerreme’nin samimî kalbiyle niyet edip, Mekke ağzıyla, Cebel-i Arefe diliyle “Allahu ekber” diyerek, o tek kelime, etraf-ı arzdaki umum mü’minlerin mağara-misal ağızlarındaki havada temessül ediyor. Bir tek “Allahu ekber” kelimesinin aks-i sedasıyla hadsiz “Allahu ekber” vuku bulduğu gibi, o makbul zikir ve tekbir, semavatı dahi çınlatıp berzah âlemlerine de temevvüç ederek seda veriyor.
İşte bu arzı böyle kendine sâcid ve âbid ve ibadına mescid ve mahlûklarına beşik ve kendine müsebbih ve mükebbir eden Zat-ı Zülcelâl’e, yerin zerratı adedince hamd ve tesbih ve tekbir edip ve mevcudatı adedince hamd ediyoruz ki bize bu nevi ubudiyeti ders veren Resul-i Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâmına ümmet eylemiş.
Lem’alar, Dokuzuncu Nota, s. 223
LÛGATÇE:
âbid: İbadet eden.
aks-i seda: Sesin yansıması, yankılanması.
azamet-i hitab: Cenâb-ı Hakk’ın kullarına olan büyük hitabı, muhatabiyeti.
cem etmek: Bir araya getirmek, toplamak.
ıyd: Bayram.
hilkat-i kâinat: Kâinatın yaratılışı.
ibad: Kullar.
imtisal: İtaat etme, yerine getirme.
ittihad etmek: Birleşmek.
küre-i arz: Dünya.
Ma’bud-u Ezelî: Varlığının başlangıcı olmayan ve ibadet edilmeye yalnızca Kendisi lâyık olan Cenâb-ı Hak.
mehasin-i ubudiyet: Kulluğun, ibadetin güzellikleri.
muvahhidîn: Tevhid ehli olanlar, bir olan Allah’a inananlar.
mükebbir: “Allahu ekber” demekle Allah’ın büyüklüğünü ifade eden.
müsâvî gelmek: Eşit, denk gelmek.
müsebbih: Tesbih eden.
sâcid: Secde eden.
temevvüç etmek: Dalgalanmak.
tesanüd etmek: Birbirine dayanmak.
ubudiyet: Kulluk.
ulûhiyet: İlahlık.