Nefs-i Emmâreme Bir Sille-i Te’dib

Ey fahre meftun, şöhrete mübtelâ, medhe düşkün, hodbinlikte bîhemta sersem nefsim!

Eğer binler meyve veren incirin menşei olan küçücük bir çekirdeği ve yüz salkım ona takılan üzümün siyah kurucuk çubuğu bütün o meyveleri, o salkımları kendi hünerleri olduğu ve onlardan istifade edenler o çubuğa, o çekirdeğe medih ve hürmet etmek lâzım olduğu, hak bir dâvâ ise, senin dahi sana yüklenen nimetler için fahre, gurura belki bir hakkın var.

Hâlbuki sen daim zemme müstahaksın. Zira o çekirdek ve o çubuk gibi değilsin. Senin bir cüz-i ihtiyârın bulunmakla, o nimetlerin kıymetlerini fahrin ile tenkis ediyorsun. Gururunla tahrip ediyorsun ve küfranınla ibtâl ediyorsun ve temellükle gasb ediyorsun.

Senin vazifen fahr değil, şükürdür. Sana lâyık olan şöhret değil, tevazudur, hacalettir. Senin hakkın medih değil istiğfardır, nedamettir. Senin kemâlin hodbinlik değil, hudabinliktedir.

Evet, sen, benim cismimde, âlemdeki tabiata benzersin. İkiniz, hayrı kabul etmek, şerre merci olmak için yaratılmışsınız. Yani, fail ve masdar değilsiniz, belki münfail ve mahalsiniz. Yalnız bir tesiriniz var; o da hayr-ı mutlaktan gelen hayrı güzel bir surette kabul etmemenizden, şerre sebep olmanızdır.

Hem siz birer perde yaratılmışsınız; tâ güzelliği görülmeyen zâhirî çirkinlikler size isnad edilip, Zat-ı Mukaddese-i İlâhiyenin tenzihine vesile olasınız. Hâlbuki bütün bütün vazife-i fıtratınıza zıd bir suret giymişsiniz. 

Kabiliyetsizliğinizden hayrı şerre kalbettiğiniz hâlde, Hâlık’ınızla güya iştirak edersiniz. Demek nefisperest, tabiatperest, gayet ahmak, gayet zalimdir.

Hem deme ki “Ben mazharım. Güzele mazhar ise güzelleşir.” Zira temessül etmediğinden, mazhar değil, memerr olursun.

Hem deme ki “Halk içinde ben intihab edildim. Bu meyveler benim ile gösteriliyor. Demek bir meziyetim var.” Hayır, hâşâ! Belki herkesten evvel sana verildi; çünkü herkesten ziyade sen müflis ve muhtaç ve müteellim olduğundan en evvel senin eline verildi. (HÂŞİYE)

HÂŞİYE: Hakikaten ben de bu münazarada Yeni Said nefsini bu derece ilzam ve iskât etmesini çok beğendim ve “Bin bârekâllah” dedim.

Sözler, On Sekizinci Söz, s. 258

Lûgatçe:

bîhemta: Benzeri bulunmayan, eşsiz.

fahr: Övünmek.

hacalet: Utanma, utanç.

Hâlık: Yaratan, yoktan varlığa getiren, Allah.

hayr-ı mutlak: Sonsuz ve sınırsız iyilik.

hodbinlik: Bencillik, yalnızca kendisini düşünmek.

hudabinlik: Cenâb-ı Hakk’ı tanımak, bilmek.

ibtâl: Hükümsüz bırakma, bozma, feshetme.

ilzam: Susturma, haddini bildirme.

intihab edilme: Seçilme, görev alma.

iskât: Susturma, cevap veremez hale düşürme.

iştirak: Ortaklık, pay sahibi olmak.

kalb etmek: Dönüştürmek, çevirmek.

masdar: Kaynak, menba.

medih: Övünmek.

merci: Baş vurulan yer, merkez.

memerr: Geçit yeri, geçit noktası.

münfail: Yapılan; başkasından etkilenen; edilgen.

nedamet: Pişmanlık.

nefisperest: Nefsini taparcasına seven.

nefs-i emmâre: İnsana sürekli kötülüğü emreden nefis.

sille-i te’dib: Terbiye etme tokadı. 

tabiatperest: Eşyayı, tabiatın yarattığını kabul eden.

temellük: Sahiplenme.

temessül: Özümleme, benzeşme.

tenkis: Azaltma, eksiltme.

vazife-i fıtrat: Yaratılış vazifesi.

zemm: Kınama, yerme.