Arş-ı A’zam ise Allah’ın kudret ve saltanatının tecelli yeri anlamına gelip en büyük arş, Cenab-ı Hakk’ın arşı mânâsındadır. 

Esasen Cenâb-ı Hak her bir varlıkta isim ve sıfatlarıyla tecellî etmektedir. Binaenaleyh her bir varlık Onun isim ve sıfatlarının birer arşıdır. Örneğin bütün rızıklar, Cenâb-ı Hakk’ın Rezzak isminin arşıdır. Arş-ı Âzam ise, “Kâinatın daire-i âzamının ünvanıdır.” arşların arşı, kâinatın merkezidir. Zira 28. Lem’a’da geçen “en küllî bir daire olan Arş-ı A’zam” ifadesiyle bu hakikat açıklanmaktadır.1 Hem 29. Mektubda yer alan “Esma-i İlahînin nasıl ki tecelliyatı, Arş-ı A’zam dairesinden tâ bir zerreye kadar cilveleri var ve o esmaya mazhariyet de, o nisbette tefavüt eder.”2 ifadesiyle de bu hakikat beyan edilmektedir. Ayrıca Arş-ı Azam “Fahreddin-i Râzi’ye göre, emir aleminin ilk muhatapları olan meleklerin bulunduğu âlem. Tabiri caizse, bütün varlık âleminin idaresiyle, tanzimiyle ilgili hükümlerin meleklere tebliğ edildiği ulvî makam” olarak tanımlanmaktadır. Ancak bu makamın mahiyetinin tam olarak bilinemeyeceği konusunda bütün İslâm alimleri ittifak hâlindedirler.3 

Ayrıca 28. Sözde Arş-ı A’zam hakikati şöyle nakledilmektedir:

“Cennetin sekiz tabakası birbirinden üstün oldukları halde umumunun damı Arş-ı Azamdır.”4 Ve Mesnevî-i Nuriye’de “Arş; Zâhir, Bâtın, Evvel, Âhir isimlerinin halita ve karışığıdır.”5 hakikat-i sırrı beyan edilmektedir.

Ayet-ül Kübra Risalesi’nde ise, “her şeye muhit olan Arş-ı A’zam’ın külliyat-ı umûrunu idare eden, tâ kalbin gayet gizli ve cüz’î hatıratını ve arzularını ve dualarını bilmek ve işitmek ve idare etmeye kadar cereyan eden rububiyetinin derece-i haşmeti…”6 beyanıyla O’nun arşının, kainatın tamamını kuşattığı hakikatinin mücmelen aktarıldığını görmekteyiz.

Bununla beraber Arş’ın, Cenab-ı Hakk’ın kainattaki hükümranlığını ve icratlarını ihtiva eden bir manası da bulunmaktadır. Zira kainatın merkezi hükmündeki arzda, O’nun arşını dört ehemmiyetli unsur taşımaktadır. Bu unsurlar esmaların tecellî mihrakları gibidirler. Bunlardan birincisi muhafaza ve hayat arşıdır ki, topraktır. Toprakta, Allah’ın Hafîz ve Muhyî isimlerinin tecellisi söz konusudur. İkincisi, fazl ve rahmet arşıdır ki, su unsurudur. Suda, Kerim ve Rahman esmalarının tecelliyatı bulunmaktadır. Üçüncüsü ilim ve hikmet arşıdır ki; nur unsurudur. Dördüncüsü ise emir ve irade arşıdır ve hava unsurudur. Bu unsur, şeriat-ı Fıtriye’nin hükümlerinin icraatında ehemmiyetli vezaifi ihtiva eder.7

Ayrıca Risale-i Nur’un muhtelif yerlerinde Kur’ân’ın Arş-ı Azam’dan inen Kelamullah olduğu anlatılmaktadır. Mesela İşaret-ül İ’caz’da Kur’ân’ın tarifi beyan edilirken şöyle bir hakikat geçmektedir: “Kur’ân, Arş-ı A’zamdan, İsm-i A’zamdan, her ismin mertebe-i a’zamından geldiği için,… Kur’an, bütün âlemlerin Rabbi itibariyle Allah’ın kelâmıdır.”8 Ve “Risale-i Nur ise Arş-ı Azam’a bağlı olan Kur’ân-ı Azimüşşan ile bağlanmış bir hakiki tefsirdir.”9

Şerh çalışmalarınızı mail adresimize gönderebilirsiniz.

[email protected]   

Dipnotlar:

1- Lem’alar, s.282

2- Mektubat, s.432

3- www.sorularlarisale.com

4 Sözler, s.461 (28.Söz)

5 Mesnevî-i Nuriye, Hubab, s.91

6 Şualar,s.55  

7 Ünal, A. Risale-i Nur’da Külli Kaideler, s.268

8 İşârâtü’l-İ’caz, s.25 (yeni basım)

9 Tarihçe-i Hayat, s. 486 (yeni basım)