İYİ ÖRNEK OLMAK  

Çocuklarımız Cenab-ı Allah’ın en nadide emanetidir. Onları terbiye etmek, güzel yetiştirmek, onlara imanı, İslâm’ı ve güzel ahlâkı öğretmek, anne babanın en başta görevlerindendir. Peygamber Efendimiz (asm) buyurmuştur ki: “Kim üç kız çocuğunu güzelce bakar, büyütür, terbiye eder ve evlendirirse Cennet’e gider.”1

Terbiyenin ilk şartı iyi örnek olmaktır. Çocuk çok güzel bir gözlemci ve taklitçidir. Gördüğünü algılamakta, taklit etmekte ve uygulamakta çok yeteneklidir. Ona bir şeyi “yap!” demektense, onu uygularken görmesi çok daha tesirlidir, şuur altına çok daha etkin yerleşir. “Namaz kıl!” demeye gerek yoktur; anne babayı namaz kılarken görmesi yeterlidir. Anne babayı ders yaparken, ders dinlerken, derse giderken görmesi yeterlidir.

Her dinlediği yeni kelime ve kavramı anlamasa da, bu kelime ve kavram onun şuur altına yerleşir. Pedagoglar der ki, ilk altı yaşına kadar çocuk zihnine ne kadar fazla kelime girerse, çocuğun akademik zekâsı o nispette yüksek olur. Bunu sağlamak için ev içinde yapılan derse ve sesli okumalara çocuğun kulak misafiri olması bile yeterlidir.

ÖDÜLLENDİRME  

Peygamber Efendimiz (asm): “Kolaylaştırınız. Zorlaştırmayınız. Müjdeleyiniz. Nefret ettirmeyiniz.”2 Buyuruyor. Bu emri ödüllendirme dili biçiminde uygulayabiliriz.

Çocukların derse devamını temin etmek için, dinî ve imanî konuları zihnine işlemek için, ahlâkî konuları güzel ruhuna yerleştirmek için ödüllendirme yerinde olur. Ödülden kastımız çocuğun ilgisini ve merakını takdir etmektir, onu övmektir, ona aferin demektir, onu öpmektir, ona bu iyi durumu pekiştirici manada iyi davranmaktır. Bu davranışlar ona en güzel ödül olacaktır.

Bunlar yerine çocuğun ilgi ve merakını görmezden gelmek, onun mesela derse gitmek isteyişine değer vermemek, onu önemsememek, onun davranışını yok saymak da çocuğa verilebilecek en etkin cezadır. Çocuğa ceza verir gibi ilgisiz davranmak, yaptığı işin doğru olup olmadığı konusunda küçük zihninde tereddüt etmesine yol açacaktır. Böyle bir tereddüde meydan vermeye hakkımız yoktur.

Çocuk anne ve baba tarafından yeterli derecede önemsenmediğinde, iyi davranışı önemsemeyip ihmal edebilir. Çocuğun istenen iyi davranışını fark edip, ona müspet tepki vermek, onu onaylamak ve onu takdir etmek ise çocuğun onu zihninde pekiştirmesine yardımcı olur. Bu durum çocuğun ruh sağlığı açısından da önemlidir. Asıl ödül budur. İlla da para veya maddi şeyler değildir. Ancak gerektiğinde maddi şeyler vermek veya sevdiği bir yere götürmek de ödül olarak düşünülebilir.

CEZA SON ÇARE OLMALI  

Çocuk terbiyesinde ceza son çare olmalıdır. Cezada aceleci olmamalı ve sert ceza uygulamaktan kaçınmalıdır. Ceza mı ödül mü yol ayırımında olduğumuz zaman kesinlikle ödülü tercih etmelidir. Çocuk beklenen davranışı göstermediğinde, televizyon izlemekten veya sevdiği bir şeyden alıkoymak gibi kişiliğini zedelemeyen cezalar verilmesi yeterlidir.

Ancak çocuğa çok yükse hedef koyup başarısızlık tattırmaktan kaçınmalıdır. Anne babanın beklentisine cevap vermekten aciz kalan çocuk başarılı olamayacağı korkusuna kapılır ve yalan söylemeye yeltenir. Çocuğa yapabileceği görevler vererek başarıyı tatmasına katkı sağlamalı, böylece görevini yapma sorumluluğu kazanmasına yardımcı olmalıdır. Bunun için çoğu zaman ödül olarak bir gülümseme, bir onurlandırma, bir aferin, bir maşallah çok işe yarayacaktır.

Bediüzzaman hazretlerinin, “Fena bir adama, “iyisin iyisin” desen, iyileşmesi ve iyi adama “Fenasın fenasın” desen, fenalaşması çok vuku bulur.”3 Tespiti çocuklarda çok daha net biçimde kendini gösterir. Çocuklar büyük adam gibidirler. İletişim hatası yapmayalım yeter!

Dipnotlar:

1- Ebu Davud, Edep, 120, 121 

2- Buhârî, İlim 12, Edeb 80; Müslim, Cihad 6, 7, (1732-1733) 

3- Mektubat, s. 265