Enaniyetli kişi başkaları tarafından çok rahat fark edilebilir, fakat gizli enaniyete sahip olanın dışarıdan anlaşılması zordur. Şeytanî zekâların işi olan bu gizli enaniyet sahipleri bu enaniyetin açığa çıkmaması için de genelde zıt vasıflarla kılıflayabilirler.

Bu yapılar her şeyin farkındadır. Enaniyet sahipleri aslında “ben” merkezlidirler. Bunu da her yer ve zeminde göstermekten çekinmezler. Lâkin gizli enaniyet sahipleri “ben”lerini insanların,  teveccühünde, ilgisinde, rızasında ararlar. Onların beğenilerini kaybetmemek uğruna “ki temelde enaniyet tatmini vardır” enaniyetlerini bazen tevazu perdesine, bazen ilmin izzeti perdesine, bazen fedakârlık perdesine, bazen de şahsiyet ve duruş perdesine sarabilir.

Enaniyetleri gizleme teknikleri çok şeytanîdir. Gizli enaniyet sahiplerini de ikiye ayırmak gerekir. Birisi bulundukları ortamda en ideal kişi izlenimini uyandırmaya çalışanlar, bir diğeri de ortamın en sevilen kişisi izlenimini uyandırmaya çalışanlardır.

İnsanların onları temiz kalpli bilmeleri, fedakâr bilmeleri, tevazu sahibi olduklarını bilmeleri gibi kılıflarla kendisini sevimli göstermeye çalışanların takındığı tavırlar olabilir. Bir diğeri de, kendisini “ilmin izzetini muhafaza eden, vakar sahibi, şahsiyetli duruş sergileyen bir dâvânın savunucusuymuş gibi gösteren” böyle görünmek isteyen enaniyet sahipleridir.

Kişinin fıtratıyla alâkalı olan bu durum daha çok celâli yapıların, taassupkâr, fikr-i sabit, kendisinden başka doğru kabul etmeyen kimselerin enaniyetleridir ki kırıcı, bölücü, patavatsızca tavırlar ile aslında enaniyetini, şahsiyetli duruş kılıfına sararak sergilemektedirler.

Her ikisinde de birileri tarafından yüceltilmek, takdir toplamak, beğeni kazanmak vardır ki riyakârlığa sebep olur ve gizli şirkin kapısını aralar.

Oysa, Bediüzzaman, Mesnevî-i Nuriye adlı eserinde şu meâlde bir tesbitte bulunur: Bazı haller fıtrîdir. O hâle ve tavra niyet edilmez. Niyet edilmesi inkıtaa uğratır. Meselâ tevazuya niyet tevazunun olmadığına işarettir. İhlâsa niyet ihlâsın kaybolmasına sebeptir.

Bu tip yapılar ham bir ruha sahip oldukları içindir ki, bir makama getirildiklerinde ve sorumluluk verildiğinde bu makamın ağırlığını, duruşunu, vizyonunu taşıyamadıkları için farklı bir ruh haline girerler. İçlerindeki hastalık daha da pekişir ve sorumluluğun, makamın kendilerinin üstün vasıflarından kaynaklandığını düşünürler.

Bu tarz enaniyetler müdakkik ve feraset sahibi veya enaniyette iyice hassaslaşmış nazarlardan kaçmaz. Zira dış görünüşte tevazu sahibi ve fedakâr gibi görülen bu yapıların damarına bastığınızda veya imkân ve makamını kaybettiğinde pençelerini çıkarıyorsa, işte bu gizli enaniyetinin olup olmadığını anlamanın bir göstergesidir.

Hâsılı; gizli enaniyet kişide pek çok ahlâkî bozuklukları da beraberinde getirir. Bütün gayesi insanların takdiri ve beğenisi olduğu için, kompleksli bu yapılar, eksikliklerinin ortaya çıkmaması için çok kolay yalan söyleyebilir, iftira atabilir, gıybet yapabilir, alıngan bir yapıya bürünüp duygu sömürüsü yapabilir. İşte bütün bu durumlar gizli enaniyetten haber veren su-i ahlâk tezahürleridir.

Nefislerini sürekli temize çıkarma gayreti, enaniyetin en büyük belirtisidir. Lâkin şunu unutmamak gerekir ki, Allah kalplerdekini en iyi bilendir ve muhakkak ortaya çıkaracaktır.