“Mallarınız ve canlarınız husûsunda mutlaka imtihan edileceksiniz.” (Âl-i İmran, 186)
İyi ve kötünün sınavıydı bu... İman ve taatın, küfür ve isyanın! Bu kâinat zıtların cevalanı değil miydi?
Zalim izzetinde, mazlum zilletinde kalıp buradan göçüp giderken; “Elbette, o iki unsurun birbirine zıd olan dalları ve neticeleri, ebede gidecek, temerküz edip birbirinden ayrılacak; o vakit, Cennet-Cehennem sûretinde tezâhür edecektir“ hakikatine ayna oluyordu. 1
Ve Anadolu’da durum hiç iç açıcı değildir...
Moğollardan kaçan göçebe Türkmenler İslâm’ı tam benimsememiş, eski örflerini yaşarken; namaz, oruç, hac gibi ibadetlerden uzak; din büyükleri kabul ettikleri baba ve dedelerin telkiniyle eski adetlerine bağlılardı.
Moğol saldırılarından kaçan düzensiz “mülteci” Türkmen göçmenler Anadolu’da uçlarda iskân edilir. Söz konusu konar/göçer gruplar, yerleşik soydaşları gibi geniş yaylak-kışlak bulamaz.
Köy ve sair yerleşimleri talan ve kervanları yağmalayarak geçinmeleri asayişi bozarak çatışmaları beraberinde getirir.
“Babai isyanı” olarak tarihe geçen kıyam hareketi böyle bir kaosun içinde doğar. Baba İlyas denilen Türkmen şeyhi, Amasya civarında ve halifesi Baba İshak Kefersud’da (Adıyaman) bu memnuniyetsiz Türkmen kitleleri idareye karşı organize ederler.
İslâmı kabul eden, fakat eski ata kültü ve adetlerinden vazgeçemeyen Türkmenlerin “resul” kabul ettiği Baba İlyas, etrafına II. Gıyaseddin Keyhusrev’in Allah yolundan ayrılıp, eğlenceye daldığını söyleyerek adalet ve huzur için mücadele edeceğini söyler.
Sözleri tesirli midir? Yazık ki mezkûr Sultanın vaziyeti, âciz yönetimi, isyancılara bahane olur.
1239’da vergi toplama bahane edilir ve Kefersud’da başlayan isyan yayılır. Nihayet Amasya Kalesi’nde idam edilen Baba İlyas surlardan sallandırılarak 2 Halifesi Baba İshak ise taraftarlarıyla Malya Ovası’ndaki çarpışmada öldürülerek isyan bastırılır. (1241)
Devlet zaafiyeti, Yassıçemen Savaşı, Babai İsyanı derken Moğollar aradığı fırsatı bulmuştur: Baycu Noyan komutasında akın yaptıkları Erzurum’da görülmemiş bir vahşetle halkı çoluk-çocuk kılıçtan geçirerek toplu katliâm yaparlar.
Düşmanına güvenmenin bedeli ağır olmuştu. Zira I. Alaadin Keykubat, Moğollarla anlaşma yapmış, Ögeday Han’ın vassalı olarak ülkeyi, halkı emniyete almak istemişti. (1237) Oğlu II. Gıyaseddin ve devlet adamları bu anlaşmaya güvenip, babasının almaya çalıştığı bütün güvenlik tedbirlerini terk etmişlerdi. Âciz bir sultan... Tecrübesiz hamaset sularında gezen komutanlar... Ferasetten yoksun bir idare..
1243 baharı bir devrin bittiğine şahit olur. Baycu Noyan komutasında Moğol kuvvetleri ve II. Gıyaseddin Keyhusrev’in Selçuklu ordusu Sivas yakınlarında Kösedağ mevkiinde savaşır, Selçuklu ordusu bozguna uğrar.
Savaş meydanı Selçuklu askerlerinin cenazeleriyle dolarken Sultan ise maiyetiyle karargâhı terk etmiş, başsız kalan ordu dağılmıştır. Baycu Noyan’ın komutasında başlayan istilâ daha sonra farklı Moğol kumandanlarıyla devam eder: Sivas, Erzincan, Kayseri derken Diyarbakır’dan Antalya’ya kadar Anadolu, Moğol hâkimiyetine girmiştir.
Nihayetinde Hülagu’nun Bağdat’ı istilâsı ile İslâm dünyasının felâketi olur. Her başlangıcın bir bitişi, her yükselişin bir düşüşü vardır. Moğolların kurduğu imparatorluk 90 yıla yakın hüküm sürmüş, Kubilay Han’ın ölümü ile iktidar kavgaları, ayak oyunlarıyla parçalanarak 1368’de tarihten silinmiştir.
Kesif bir zulüm ve tahriple anılan Moğol istilâsının, hayr yönü neydi?
Nasip olursa devam edelim.
Dipnotlar:
1- Sözler/29. Söz.
2- İbni Bibi Selçukname.