Londra’da Wimbledon Camii’ndeki Cuma namazı sonrasında, haritada yerini öğrendiğim bir sokak yukarısındaki Anglikan Kilisesi’ni dışarıdan görmeye gittim. Bir merak, bu kısa araştırmalara sebep oldu.

İngiltere’nin resmî kilisesi konumundaki bu, asırların hatırasını yorgun yapısıyla taşıyan bina, işte gözümün önünde idi. Muhtemelen bu bina, aynı ideali temsil eden sonraki kiliselerin şahs-ı manevisini temsil eden ilk yapı idi. Pek çok kilise bu isimle de anılıyor.

İngiltere’ye ait manasındaki “Anglican” kelimesinden türeyen Anglikanizm’in çıkış sebebi, misyonu, yansımaları ve bizi buna tahrik eden hatıra ve tesbitlere geriden başlıyoruz.

Taht adayı ağabey Arthur Tudor’un 1502 yılındaki ölümü ve 1509 yılında da baba VII. Henry’nin ölümü ile VIII. Henry Tudor’a (1491-1547) taht yolu açılır. İspanya ile güçlü bir ilişki kurmak için, İspanya’da Müslüman egemenliğine son veren II. Ferdinand’ın kızı Aragonlu Catherine ile olan evlilik de Arthur’un ölümü ile boşa çıkar ve ilişkiler tehlikeye düşer. Diplomasinin menfaati gereği dul olan yengesi ile evlenir. Lâkin bu evlilik ona engeller teşkil eder. Katolik inancına göre kardeşinin karısıyla evlenen, çocuksuz kalmakla, soyu kurumakla lânetlenir. Henry bu sıkıntılarla Catherine ile yirmi dört yıl evliliğini sürdürür. Ne var ki erkek çocukları olmaz, Catherine de yaşlanmıştır. Erkek çocuk arayışına giren Henry, hanımını Katolik inancına uygun boşaması lâzım ki başka hanımla meşrû evlenip oğul arama, tahtını nesli ile sürdürme şansını denesin. Katolikler, dinlerine taassupkârane bağlıdırlar. Mahalle baskısı Henry’e izin vermez.

VIII. Henry’nin boşanma teklifine, Katolik Kilisesi ile akraba olan İspanya Kralı da karşı çıkar. Uzun süren baskın mücadelesi sonunda Kilise Konseyi, Catherine’nin –muhtemelen mecburen- ilk kocası ile olan evliliklerinin tamamlanmadı, ifadesi gerekçe oluşturularak sıkıntılı olan evlilik iptal edilir ve ayrılır. Kaderin cilvesine bakın ki VIII. Henry, daha sonra beş evlilik yapar, ama tahta aday oğlu olmaz.

Şimdi bizim dikkatimizi çeken nokta şu:

Siyasî, ticarî menfaat için toplumda yerleşmiş ortak değerler değiştirilip, o menfaate uygun yeni yeni değerler oluşturulup kullanılması o cemiyet rağmına işlenmiş bir hatadır.

Saltanatın erkek evlât ile devamını sağlamak için ait olduğu toplumun ortak değer ve dinine zıt muamele yapılamadığı durumda baskı ya da çeşitli yollarla yeni din ihdas etmek, siyasî menfaat için eski/yeni dini kullanmak, anlamına geleceğine dikkat çekeriz.

Bu hatalı anlayışın değişik şekilleri tarih boyunca tatbik edilmiştir. Bulunduğu toplumun temel değerlerinin sarsılması ile huzura kavuşamadıkları gibi, gayr-ı tabiî yollardan işlerin yürütülmesi, başkaların sırtından geçinilmesi gibi sömürgecilik alır yürür ve bunlar da kitabına uydurularak meşrûlaştırılır.

VIII. Henry’nin bahsedilen menfaat dolu sıkıntıların sevkiyle mücadeleli arayışı, zaten çalkalanmakta olan Hıristiyan dünyasında Anglikanizm hareketini netice verir.

Anglikanizm, İngiltere’nin resmî kilisesi olan İngiltere Kilisesi’ne has ilke, doktrin ve kurumların genel ismi olup, İngiltere Kralı VIII. Henry’nin kurduğu Katolik ve Protestanlık arasında bir Hıristiyan mezhebidir. 

Bu bilgiler ışığında kurulan ve beslenen Anglikan Kilisesi asırlardır misyonerlik faaliyetlerini sürdürür, ta ki geçen asrın başına kadar.