Demokrat Parti, CHP, İYİ Parti, Saadet Partisi, Gelecek Partisi ile DEVA Partisi yetkililerinin ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’ önerileri ile ilgili toplantılar büyük bir uyum ve ahenk içinde devam ederken, yeni sistemde kireçlenmelerin ve tıkanmaların olduğu iktidar tarafından kabul edilmesine ve bunların rehabilite edileceği yönündeki açıklamaların üzerinden bir yıldan fazla bir zaman geçmesine rağmen herhangi bir çalışması görülmüyor.
İki yıl içinde Meclis’in “etkinliğinin azaldığı” yaşanarak görüldü, görülüyor. En başta Meclis’in denetim yetkisi yok edildi. Güvenoyu, gensoru, bütçeyi veto hakkı da yok...
24 Haziran 2018 tarihinde yürürlüğe giren Türk tipi ve partili Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin en önemli eksikliklerinden birisi Meclis’in etkinliğinin azalması. Cumhurbaşkanının tek başına çıkardığı kararname ya da kararların Meclis’in çıkardığı kanunlardan fazla olması, denetim yetkisinin ağır aksak ilerlemesi, güvenoyu, gensoru ve bütçeyi veto hakkının olmaması Meclis’in etkinliğinin azalmasına neden olarak görülüyor.
Adıyaman Milletvekili Abdurrahman Tutdere’nin yazılı soru önergesine verilen cevaplara göre, Temmuz 2018’de başlayan 27. Dönem Meclis çalışmalarında, 1 Ocak 2021- 15 Haziran 2021 tarihleri arasını kapsayan dönemdeki AKP’nin verdiği 104 kanun teklifi yasalaşmış. Bu tekliflerin toplam madde sayısı bin 493 olmuş. Aynı dönemde 64 Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarılırken bu kararnamelerdeki madde sayısının 2 bin 229 olması da bunun en önemli göstergesi oldu.
TBMM Başkanlığı’na sunulan 852 Meclis araştırma önergesinin 4’ünü AKP, 446’sını CHP, 228’ini HDP, 153’ünü İYİ Parti ve 21’ini MHP vermiş. 852 Meclis araştırma önergesinden ise sadece 30’u kabul edilmiş. Muhalefetin verdiği 322 kanun teklifinden hiçbiri gündeme alınmamış.
Parlamenter sistemde seçilmiş cumhurbaşkanı yurtdışına çıktığında yine seçilmiş olan Meclis Başkanı vekâlet ederken, şu anda Cumhurbaşkanı tarafından atanan yardımcısının vekâlet etmesi dahi tek başına yeni sistemin eksikliği. Meclis Başkanı Mustafa Şentop, “yeni sisteme göre Meclisi biraz daha yasama alanında etkin hale getirecek enstrümanların iç tüzükte olması gerektiğini” ifade etmesi yeni sistem de rehabilitelerin yapılmasının zorunluğunu ortaya çıkarmıştı.
***
15 günde cevaplandırılması gerekiyor…
Meclis’in denetim yetkilerinin en önemlilerinden birisi olan soru önergelerinde yaşanan durum da yeni sistemin adeta özeti oluyor.
Bakanlar Meclis içinden seçilemediği için Meclis’e gelmiyorlar. Nöbetçi bakan uygulaması başlatılmasına rağmen yürümedi. Ağır aksak yürüse de bakanlar sadece iktidar partili milletvekillerini dinlemeye zaman ayırabilir hale geldi. Bakanlar sadece bakanlığını ilgilendiren konularda Meclis’e geldikleri için de sözlü soru önergeleri yeni sistemde kaldırıldı.
Milletvekilleri sadece yazılı soru sorabiliyorlar. Bu soruların 15 gün içinde cevaplandırılması gerektiği halde önergeler aylar, yıllar geçmesine rağmen cevaplandırılmıyor. Meclis yönetimi bakanları ikaz etmesine rağmen bu durum 2.5 yıldır devam edip gidiyor.
TBMM Başkanlığı, partilerin faaliyetlerini açıkladığı verilerde bu durum açıkça görülüyor. 2021’in ilk 6 ayında muhalefet milletvekillerince TBMM’ye verilen toplam 7 bin 797 soru önergesinin yüzde 57’si, yani 4 bin 420’si cevapsız kalmış. Böylece atanmış bakanlar, seçilmiş milletvekillerinin denetimini engellemiş oluyor.
***
17 bakana aynı soru soruldu gelen cevaplar sistemin özeti
Meclis’te en fazla “yazılı soru önergesini veren milletvekillerinden birisi olan Saadet Partisi Konya Milletvekili Abdulkadir Karaduman, bütün bakanlara aynı soruyu yönelterek, soru önergelerine zamanında cevap vermeyen bakanlara bunun nedeni sordu. 17 bakandan 11’i yine zamanında cevap vermezken, gelen cevaplar yeni sistemin adeta aynası oldu. Gelen 6 cevaptan ise kimi bakanlar internet linki verdi, kimisi de Meclis sitesini adres gösterdi.
Karaduman’ın verdiği bilgiye göre Aile ve Sosyal Hizmet Bakanı Derya Yanık Meclis internet sayfasının ‘Yazılı Soru Önergeleri’ linkini paylaştı. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Adil Karaismailoğlu bugüne kadar kaç soru önergesine cevap verildiği yazdı. Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, Meclis internet sayfasını adres gösterdi. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu soru önergelerini titizlikle cevap verdiklerini söyledi. Milli Eğitim Bakanı Mahmut Özer ile Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank ise TBMM’nin denetim sayfasından erişilebileceğini söyledi.
Cevapları değerlendiren Karaduman ise, su ana kadar cumhurbaşkanlığına ve bütün bakanlıklara 400’e yakın soru önergesi yönelttiğini açıklarken, “Bu önergelerden zamanında cevaplandırılanların sayısı iki elin parmaklarını geçmiyor. Uzun vadede çoğu önergemiz cevaplandı ancak ifade ettiğimiz sorunlar içinden çıkılmaz hale geldikten sonra ya da vatandaşın mağduriyeti katmerleştikten sonra cevaplandı. Birçok cevap da ne yazık ki geçiştirme, yatıştırma kastıyla kurulmuş yüzeysel cümlelerden oluşuyor” diyerek sistemden şikâyetini dile getirdi.
Anayasa ve Meclis içtüzüğüne göre bakanların yazılı soruların 15 gün içinde cevaplandırılması gerekirken Meclis’in verilerine göre bunun da olmadığı ortaya çıkmışken, yani, yasa hükümlerine de uyulmadığı ortada iken bir de bakanları cevaplarını geçiştirmesi, milletvekillerin elinde kalan tek denetleme yetkisinin de nasıl işlediğini ortaya koyuyor.
Bu cevaplardan sonra partili Türk tipi CHS’nin Meclis’in etkinliğinin azalmasına en çarpıcı örneklerden birisi olduğu ortaya çıkarken, milletvekillerinin denetim yetkisini kullanamadıkları da net şekilde görülüyor.