Tunus’ta hukukçu Cumhurbaşkanı Kais Saed’in arkasında olduğu 26 Temmuz 2021’de yapılan sivil darbeden beri devam eden istikrarsızlıklar içerisinde, 25 Temmuz 2022’de Yeni Anayasa referandumu gerçekleştirildi.
Tunus, Arap Baharı’nın doğum yeri. Arap Baharı’nın ardından yapılan 2014 Anayasası’nın bile demokratik süreçten uzak bir şekilde yapılması da ülkede muhalefet ve boykot taraftarlarını sokağa dökmüştü. Ancak 2014 Anayasasıyla karşılaştırıldığında, 25 Temmuz 2022’de kabul edilen Yeni Anayasa’nın hukuk Profesörü olan Saed’in iradesi doğrultusunda aceleyle hazırlandığı, ülkenin ve toplumun beklentilerini karşılamadığı gerekçesiyle eleştiriliyor.
Tunus’ta referandum ve Yeni Anayasa hususunda başlıca üç tartışma mevcut. Bunlardan birincisi, Saed’in, Yeni Anayasası hakkında başlıca şikayet konusu insan hak ve hürriyetlerinin geriye gittiği yönünde. Böylece Tunuslu siyasi parti, STK’lar ve toplumsal kesimler Arap Baharı’ndaki kazanımlarını kaybettiklerini belirtiyorlar. Birde mümkün olan en kısa sürede Cumhurbaşkanlığı ve Parlamento seçimlerinin yapılmasının zorunluluğundan bahsediyorlar. Hatta Hür Anayasa Partisi Genel Başkanı Abir Moussi “Ağustos 2022 içerisinde düzenlemenin yapılıp seçimlere gidilmesinden yana olduklarını” beyan etti.
Tunus’ta, ikinci tartışma da referanduma katılım hakkındadır. Tunus Bağımsız Yüksek Seçim Otoritesi (TBYSO) Başkanı Faruk Bouasker 27 Temmuz 2022’de kesin sonuçları açıklamıştı. Sonuçlara göre ülkede toplam kayıtlı seçmen sayısı 9 milyon 278 bin 541’dir. Bunlardan referandumda Yeni Anayasa için 2 milyon 607 bin 884’ü “evet” oyu, 148 bin 723’ü de “hayır” oyu vermiştir. Böylece referanduma katılanların yüzde 94,6’sı Yeni Anayasa’yı kabul etmiştir. Bu oran Saed taraftarı Tunus medyasında büyük başarı şeklinde tanımlanıyor. Ancak kayıtlı seçmen sayısıyla karşılaştırıldığında referanduma katılım yüzde 27,5 oranında. Elbette bu sonuç ve katılım oranı, Yeni Anayasa’nın meşruiyetinin sorgulanmasına yol açıyor.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price’ın 27 Temmuz 2022’deki açıklaması “referanduma katılımın düşük olması, Yeni Anayasa’nın hazırlanmasında kapsayıcı ve şeffaf sürecin olmaması ile kamuoyu tartışmasının sınırlı tutulması” üçüncü sırada bulunuyor. Price “Yeni Anayasa’da insan hakları ve temel hürriyetlerin korunmasını tehlikeye düşmesini engelleyebilecek kontrol mekanizmalarının olmamasını; ve referandumla yıl sonunda yapılması planlanan genel seçimlere ve kuvvet ayrılığına gölge düştüğünü” bildirmiştir. Saed yönetimi, Price’ın sözlerini Tunus’un içişlerine müdahale şeklinde değerlendirerek ülkede vatansever ve milliyetçi hissiyat sahiplerini harekete geçirmiş ve kamuoyunda ABD karşıtlığını başlatıştır. Saed’in bu yöntemle referanduma ve Yeni Anayasa’ya yöneltilen eleştirileri engelleyerek, kendi iktidarını güçlendirmeye çalıştığı yorumlanıyor.
Meşruiyeti sorunlu Yeni Anayasa’yla Cumhurbaşkanlığı veya genel seçimlere gidilmesi de, Tunus’un problemlerine çözüm üretmeyecektir. Tunuslular, Arap Baharı’yla Ben Ali’yi devirmiş, seçim yoluyla hükümeti teslim ettiği siyasal-İslamcı Nahda Partisi’nin hatalarını görmüş ve yine seçimle başa getirdikleri hukukçu Saed’in hukuktan uzaklaştığını yaşamıştır. Tunuslular sahadaki gerçeklikleri dikkate alarak, seçimlere sahip çıkarak ülkelerinin geleceği için yine kendileri karar vereceklerdir.