ALTINCI NÜKTE
İktisad ve hıssetin çok farkı var. Tevazu, nasıl ki ahlâk-ı seyyieden olan tezellülden manen ayrı ve sureten benzer bir haslet-i memduhadır. Ve vakar, nasıl ki kötü hasletlerden olan tekebbürden manen ayrı ve sureten benzer bir haslet-i memduhadır.
Öyle de, ahlâk-ı âliye-i Peygamberiyeden olan ve belki kâinattaki nizam-ı hikmet-i İlâhiyenin medarlarından olan iktisad ise, sefillik ve bahillik ve tamahkârlık ve hırsın bir halitası olan hısset ile hiç münasebeti yok. Yalnız sureten bir benzeyiş var. Bu hakikati teyid eden bir vakıa:
Sahabenin Abâdile-i Seb’a-i meşhuresinden olan Abdullah ibni Ömer Hazretleri ki Halife-i Resulullah olan Faruk-u A’zam Hazret-i Ömer’in (ra) en mühim ve büyük mahdumu ve Sahabe âlimlerinin içinde en mümtazlarından olan o zat-ı mübarek çarşı içinde, alışverişte, kırk paralık bir meseleden, iktisad için ve ticaretin medarı olan emniyet ve istikameti muhafaza için şiddetli münakaşa etmiş. Bir Sahabe ona bakmış. Rûy-i zeminin halife-i zîşanı olan Hazret-i Ömer’in mahdumunun kırk para için münakaşasını acib bir hısset tevehhüm ederek, o imamın arkasına düşüp, ahvalini anlamak ister.
Baktı ki, Hazret-i Abdullah hane-i mübareğine girdi. Kapıda bir fakir adam gördü. Bir parça eğlendi, ayrıldı, gitti. Sonra hanesinin ikinci kapısından çıktı, diğer bir fakiri orada da gördü. Onun yanında da bir parça eğlendi, ayrıldı, gitti.
Uzaktan bakan o Sahabe merak etti. Gitti, o fakirlere sordu: “İmam sizin yanınızda durdu, ne yaptı?”
Her birisi dedi: “Bana bir altın verdi.”
O Sahabe dedi: “Fesübhanallah! Çarşı içinde kırk para için böyle münakaşa etsin de, sonra hanesinde iki yüz kuruşu kimseye sezdirmeden, kemal-i rıza-i nefisle versin!” diye düşündü. Gitti, Hazret-i Abdullah ibni Ömer’i gördü, dedi:
“Yâ imam, bu müşkülümü hallet. Sen çarşıda böyle yaptın, hanende de şöyle yapmışsın.”
Ona cevaben dedi ki: “Çarşıdaki vaziyet iktisaddan ve kemal-i akıldan ve alışverişin esası ve ruhu olan emniyetin, sadakatin muhafazasından gelmiş bir hâlettir, hısset değildir. Hanemdeki vaziyet, kalbin şefkatinden ve ruhun kemalinden gelmiş bir hâlettir. Ne o hıssettir ve ne de bu israftır.”
İmam-ı A’zam, bu sırra bir işaret olarak “Lâ isrâfe fi’l-hayri kemâ lâ hayre fi’l-israf” demiş. Yani, “Hayırda ve ihsanda –fakat müstahak olanlara– israf olmadığı gibi, israfta da hiçbir hayır yoktur.”
Lem’alar, On Dokuzuncu Lem’a, s. 255-256
LÛGATÇE:
abâdile-i seb’a-i meşhure: “meşhur yedi Abdullah’lar” olarak bilinen Abdullah ismindeki meşhur yedi Sahabe.
ahlâk-ı âliye-i Peygamberiye: Peygambere ait üstün ahlâk, Peygamberimizin yüce ahlâkı.
ahlâk-ı seyyie: çirkin ahlâk, kötü huylar.
bahillik: cimrilik, hayırlı işlere malını harcamamak.
halita: karışım.
haslet-i memduha: övülmüş ahlâk, methedilmiş huy ve özellik.
hısset: hasislik, cimrilik, pintilik.
iktisad: haddi aşmama, aşırı gitmeme; tasarruf etme, tutumluluk; gereğinden fazla ya da noksan harcamaktan kaçınma.
kemal-i rıza-i nefis: nefsin tam rıza göstermesi.
mahdum: oğul, evlât.
nizam-ı hikmet-i İlâhiye: Cenab-ı Hakkın hikmetiyle bu âleme yerleştirdiği düzen.
tamahkârlık: aç gözlülük.
tekebbür: kibirlenme, büyüklenme.
tezellül: kendini aşağı kabul etme, alçalma.