İnsanın kâinat içindeki her bir varlıkta gördüğü delillere “afakî”, yani “harici/dışsal”; kendi şahsında aklen, vicdanen gördüğü ve hissettiği delillere ise, “enfüsî”, yani “dahili/içsel” delil denir.

Rabbimizi bize tarif eden, tanıttıran atomdan galaksilere, kâinatın tamamında yer alan varlıklar sayısınca aklî, mantıkî bürhanlar vardır.

Kendimizin yaratılışı ve sayısız maddî manevî delillere de, “enfüsî/dahilî/içsel” delil denir. Her insan, kendisini ve iç dünyasını ve verilen sayısız nimetleri düşünerek Rabbini bulabilir. Kur’ân’da, “Sizin yaratılışınızda ve (Allah’ın) yeryüzünde yaydığı canlılarda, kesin olarak inanan bir toplum için ibret verici işaretler vardır.” 1 mealinde ve benzeri yüzlerce âyette deliller dikkatlere sunulur. Ve hem de “mücessem” belgeleri, âyetleri, delilleri gösterilir. Aslında “enfüsî/dahilî” delillerin anlaşılması daha kolaydır. Zira, bizzat şahsî tecrübe, gözlem ve hissetmeye dayanırlar. Ne yazık ki, birçok insan, kendi varlığı üzerinde düşünmediğinden bu delilleri görmekte zorluk çeker.

Halbuki Kur’ân, modern teknolojilerle ancak keşfedilen “enfüsî” delilleri sunarak hem kendisinin bir mu’cize, hem de Allah’ın varlığını, birliğini, sonsuz “ilim, irade ve kudret” sahibi olduğunu birçok âyette dikkatimizi çeker, mealen: “Sonra nutfeyi alaka (aşılanmış yumurta) yaptık. Peşinden, alakayı bir parçacık et haline soktuk; bu bir parçacık eti kemiklere (iskelete) çevirdik; bu kemikleri etle kapladık. Sonra onu başka bir yaratışla insan haline getirdik. Yapıp yaratanların en güzeli olan Allah pek yücedir.” 2 

Bir diğer âyette de mealen şöyle buyurulur:

“Görmedi mi o insan; biz onu bir damla sudan yarattık da sonra o, bize apaçık bir düşman kesiliverdi?” 3 “Enfüsî/dahilî/içsel” mu’cizeler, deliller, duyularımız, duygularımız, uzuvlarımız ve onların sayısız hikmetli yaratılışları sayısınca değil mi?

Bunlardan hangisi mu’cize değil? Kalb, ciğer, böbrek, göz, kulak, ayak… Akıl, hafıza, zekâ, hayal… Hangisi mu’cize değil!

Kim gözlük, kameranın, işitme cihazı kulaklığın, kim kadavranın, kim protez diş, el, ayak gibi cihazlarımızın kendi kendine olduğunu, tabiatın, sebeplerin, tesadüflerin yaptığını iddia edebilir? Bunların bir ustası, bir sanatkârı, bir yapanı varsa, elbette hakikî duyu, cihaz ve aletlerin de olmalıdır.

İnsan ruhu/duyguları, bedeni binler, yüzbinler “enfüsî” delillerdir. Ve günümüz insanı, fen ilimleri ve teknolojinin de sayesinde “enfüsî” delilleri de hem aklıyla, hem vicdanıyla, hem de gözleriyle görüyor!

 “İşte insan, Cenâb-ı Hakk’ın böyle antika bir sanatıdır ve en nâzik ve nâzenin bir mu’cize-i kudretidir ki, insanı bütün esmâsının cilvesine mazhar ve nakışlarına medâr ve kâinata bir misâl-i musağğar sûretinde yaratmıştır.” 4

Ne var ki, birçok insan, kendi hayat yolculuğunda yaşadığı “enfüsî” mu’cizeleri düşünmüyor, görmüyor. Yaşadığı şehrin, hatta mahallesinin yakınında bulunan sergi, fuar ve müzelerini gezmeyen, onlardan habersiz insanlar yok mudur? İlmî buluş ve keşifleri duymayan, öğrenmek istemeyen insanlar yok mudur?

Hayatı bakar kör, duyar sağır, algılamayan beyinsiz olarak yaşamak ne kötü bir seviyedir!

Dipnotlar:

1- Casiye Sûresi, 45/4. 2- Mü’minun Sûresi, 23/14. 3- Yasin Sûresi, 36/77. 4- Bediüzzaman Said Nursî, Sözler, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 1999, s. 282.