Önce insanın mahiyetine, fıtratına, yapısına ve kâinatla olan bağlantılarına bakmamız gerekir ki, latefe-i aşere (on his, duygu) ve nefus-u seb’ayı (ruhun, nefsin yedi hali, boyutunu) bir parça anlayabilelim.   

İnsan, Kur’ânî tabiriyle, “Ahsen-i takvimde (en güzel kıvamda, en mükemmel şekilde) yaratıldığı ve ona gayet câmi’ bir istidad (her şeyi kapsayıcı potansiyel halinde yetenekler) verildiği… bir mu’cize-i Kudret (herbir duygu, duyu, alet, cihaz ve organı mu’cize) ve netice-i hilkat (yaratılışın sonucu, özeti, meyvesi) ve acûbe-i san’at (hayrette bırakan sanat) olarak şu dünyaya gönderilmiştir.” 1 

İnsan, “Cenâb-ı Hakk’ın antika bir sanatıdır ve en nâzik ve nâzenin bir mu’cize-i kudretidir ki, insanı bütün esmâsının (isimlerinin) cilvesine mazhar ve nakışlarına medâr ve kâinata bir misâl-i musağğar (küçültülmüş örneği, minyatürü) sûretinde yaratmıştır.” 2 

“Misal-i musağğar”, kâinatın özeti, demektir. Yani, maden, taş, bitki, hayvan, enerji boyutları ve ruhaniler gibi bütün varlıkların özellikleri onda toplanmış, özeti, fihristesi, nümunesi, maketi, küçülmüş şekli olmuş. Maddî olarak elementler, hayvanlar ve bitkilerin biyolojik özelliklerini potansiyel olarak taşır. 

Şu tarifi de çok veciz ve kapsayıcıdır: İnsan, “Esmâ-i İlâhiyeye âit garâibin fihristesi, hem şuûn ve sıfât-ı İlâhiyenin bir mikyâsı hem kâinattaki âlemlerin bir mîzanı, hem bu âlem-i kebîrin bir listesi, hem şu kâinatın bir haritası, hem şu kitâb-ı ekberin bir fezlekesi, hem kudretin gizli defînelerini açacak bir anahtar külçesi, hem mevcudâta serpilen ve evkàta takılan kemâlâtının bir ahsen-i takvîmidir. İşte mahiyet-i hayatın...” 3

Başka bir eserinde de, “Cenab-ı Hak insanı kâinata câmi’ bir nüsha ve on sekiz bin âlemi hâvi şu büyük âlemin kitabına bir fihrist olarak yaratmıştır. Ve Esma-i Hüsnadan herbirisinin tecelligâhı olan herbir âlemden bir örnek, bir nümune, insanın cevherinde vedîa bırakmıştır.” 4 bunu ifade eder. 

İşte lâtife-i aşere gibi, pek çok duygu, his de bu örnek ve nümunelerden onunu ifade eder. 

Bunu şu misalle anlayabiliriz: Telefondaki geoogle’de herşey var. Bulunduğumuz ev, sokak, mahalle, şehir, bölge, ülke, dünya… Hatta, kaybolan bir araba bile o sistemle bulunabilecek. Herşey küçük bir bilgisayar, minik bir telefonun içinde. 

Aynen öyle de her şey insanın içine, yaratılışına, yapısına yerleştirilmiş. İnsan ruhunda, kalbinde, hatta hücresinde, molekülünde, DNA’sında özetlenmiş ve program olarak yerleştirilmiş. İnternet hızına, kapasitesine göre, telefona, bilgisayara yüklendiği, formatlandığı gibi insan ruhunda, kalbinde her şey formatlanmıştır. 

İşte Esma-i Hüsna’yı akıl, kalb, sır, ruh gibi lâtifelerimiz, yani, his, duygularımız; göz, kulak, tatma, hissetme, koklama gibi duyularımızla idrak eder, algılar, anlar, biliriz. Mana, gayb, melekût, ruhlar, metafizik / fizikötesi, madde ötesi âlemlere lâtifelerimiz-akıl, kalb, hafıza, hayal-; maddî, fizikî âlemlere duyularımızla görür, müşahede eder, irtibat kurar, öğrenip marifetullahta mertebeler kat’edebilirz. 

En çok bilinen ve meşhur olan bu duygu ve hislerin onuna lâtife-i aşere / on lâtife denmiştir. 

Dipnotlar:

1- Bediüzzaman Said Nursî, Sözler, s. 289. 2- Age, s. 282. 3- Age, s. 118. 4- Bediüzzaman, İşaratü’l-İ’caz, s. 23.