Cevap: Cehalet ağanın, inat efendinin, garaz beyin, intikam paşanın, taklit hazretlerinin, mösyö gevezeliğin taht-ı riyasetlerinde, insan milletinden menba-ı saadetimiz olan meşvereti inciten bir cemiyettir. (HAŞİYE) Benîbeşerde ona intisap eden, bir dirhem zararını bin lira milletin menfaatine feda etmeyen, hem de menfaatini ızrar-ı nâsta gören, hem de muvazenesiz, muhakemesiz mana veren, hem de meyl-i intikam ve garaz-ı şahsîsini feda etmediği hâlde mağrurâne millete ruhunu feda etmek dâvâsında bulunan, hem de beylik veya tavaif-i mülûk mukaddemesi olan muhtariyet veya istibdad-ı mutlak manasında bir Cumhuriyet gibi gayr-i makul fikirlerde bulunan, hem de zulüm görmüş, kin bağlamış, hürriyet ve Meşrûtiyetin birinci ihsanı olan af ve istirahat-ı umumiyeyi fikr-i intikamına yediremediğinden herkesin asabına dokundurmakla tâ heyecana gelip terbiye görmekle teşeffî isteyenlerdir.

Sual: “Neden bunların umumuna fenâ diyorsun? Hâlbuki hayırhahımız gibi görünüyorlar.”

Cevap: Hiçbir müfsid “Ben müfsidim” demez; daima suret-i haktan görünür, yahut batılı hak görür. Evet, kimse demez “Ayranım ekşidir.” Fakat siz mihenge vurmadan almayınız. Zira çok silik söz, ticarette geziyor. Hatta benim sözümü de, ben söylediğim için hüsn-ü zan edip tamamını kabul etmeyiniz; belki ben de müfsidim veya bilmediğim hâlde ifsad ediyorum. Öyle ise her söylenen sözün kalbe girmesine yol vermeyiniz. İşte size söylediğim sözler hayalin elinde kalsın; mihenge vurunuz. Eğer altın çıktı ise kalpte saklayınız, bakır çıktı ise çok gıybeti üstüne ve bedduâyı arkasına takınız, bana reddediniz, gönderiniz.

HÂŞİYE: Burada mason ve dönmelerin cemiyetinden haber vermek içinde, bir çeyrek asır istibdad-ı mutlakla hükmeden bir hâkimiyeti gaybî ihbar eder.

ESDE, Münâzarât, s. 173

LÛ­GAT­ÇE:

benîbeşer: İnsan, insanlar.

efkâr: Fikirler, düşünceler.

ızrar-ı nâs: İnsanlara zarar verme.

istibdad-ı mutlak: Hiçbir hak ve hürriyeti tanımayan tam baskı, tam diktatörlük.

mösyö: Fransızca “bay, bey” demektir.

muhtariyet: Özerklik.

müfsid: İfsad eden, bozan, karıştıran.

taht-ı riyaset: Başkanlık altı.

tavaif-i mülûk: Bağımsız ya da yarı bağımsız beylikler, devletçikler; Abbasî Devletinin parçalanması ile ortaya çıkan küçük devletler.

teşeffî: Rahatlama; intikam alma, yüreği soğuma.