Sual: “Şu pis istibdat ne vakitten beri başlamış, geliyor?”

Cevap: İnsanlar hayvanlıktan çıkıp geldiği vakit nasılsa bunu da beraber getirmiştir.

Sual: “Demek istibdat, hayvaniyetten gelmedir.”

Cevap: Evet... Müstebit bir kurt, bîçare bir koyunu parça parça etmek, daima kavî zayıfı ezmek hayvanların birinci düstur ve kavânîn-i esasiyesindendir.

Sual: “Sonra?..”

Cevap: Şeriat-ı Garra zemine nüzul etti, tâ ki zeminin yüzünü temiz ve insanın yüzünü ak etsin, şu insaniyetten siyah lekesini izale etsin; hem de izale etti. Fakat vâesefâ ki muhit-i zamanî ve mekânînin tesiriyle hilâfet saltanata inkılâb edip istibdat bir parça hayatlandı. 

Tâ Yezid zamanında bir derece kuvvet bularak başını kaldırdığından İmam Hüseyin Hazretleri hürriyet-i şer’iye kılıcını çekti, başına havale eyledi. Fakat ne çare ki istibdadın kuvveti olan cehil ve vahşet, cevânib-i âlemde zeynâb gibi Yezid’in istibdadına kuvvet verdi.

Sual: “Şimdiki Meşrûtiyet, istibdat nerede, onların harekâtı nerede? Hilâfet, saltanat nerede? Nasıl tatbik ediyorsun? Yekdiğerine musafaha ve temas ettiriyorsun, aralarında karnlar ve asırlar var?”

Cevap: Meşrûtiyetin sırrı, kuvvet kanundadır, şahıs hiçtir. İstibdadın esası, kuvvet şahısta olur, kanunu kendi keyfine tâbi edebilir, hak kuvvetin mağlûbu. Fakat, bu iki ruh her zamanda birer şekle girer, birer libas giyer. Bu zamanın modası böyle giydiriyor. Zannolunmasın, istibdat galebe ettiği zaman tamamen hükmünü icra etmiş, Meşrûtiyet mağlûp olduğu vakit mahvolmuş. Kellâ! Kâinatta galib-i mutlak hayır olduğundan, pek çok enva ve şuubat-ı heyet-i içtimaiyede Meşrûtiyet hükümferma olmuştur. Cidal berdevam, harb ise seccaldir.

Eski Said Dönemi Eserleri, Münâzarât, s. 167

                                                                         ***

Lûgatçe

cevanib-i âlem: Âlemin dört bir yanı.

cidal: Kavga, çekişme, sözle mücadele.

enva: Türler, neviler, çeşitler.

istibdat: Kanuna ve nizama tâbi olmayan, keyfî, baskıcı yönetim; zulüm ve tahakküm.

izale: Giderme, ortadan kaldırma.

karn: Zaman, devre; yüzyıl.

kavânîn-i esasiye: Esas kanunlar, temel kanunlar.

kavî: Kuvvetli, güçlü.

libas: Elbise.

muhit-i zamanî ve mekânî: İçinde bulunulan yer ve zaman.

müstebit: Baskı kuran; başkasının hukukunu elinden alan.

nüzul etmek: İnmek.

seccal: Akıp giden.

Şeriat-ı Garra: Parlak Şeriat.

şuubat-ı heyet-i içtimaiye: Sosyal hayatın çeşitli kısımları, kesimleri.

zeynâb: Gölcük, havuz.