Hasmının elinde hakikati görüp tasdik eden ve kabul eden insan ile, dostunun elinde bâtılı görüp ona nazar-ı müsamaha ile bakıp reddetmeyen ve kabul etmeyen insanlar günlük hayatın içinde vardır.

Hak ve hakikat nerede ve kimde olursa olsun sahip çıkmak hakikat ehli olmanın bir gereğidir. Yine yanlış da yine kimin elinde olursa olsun karşı çıkmak yine hakikat ehli olmanın bir gereğidir.

Yanlış ile doğruyu, hak ile bâtılı birbirinden tefrik etmek hakikat ehli için ayrı bir maharettir. Ve bunu yapabilenler muhterem insanlardır.

Hakikat, hasmının elinde olunca, hasmına taşıdığı duyguları, hisleri onun elindeki hakikate de hasretmek; ya da bâtıl, bir dostunun elinde olunca, dostuna olan yakınlık ve muhabbet duyguları, o bâtılı da öyle görmeye itiyorsa, müsamaha ile bakıyorsa işte burada ayar bozulmuş demektir.

Oysa hakkaniyet; hak ve hakikat nerede ve kimde olursa olsun, ‘Bu haktır ve hakikattir.’ demeyi, şer ve bâtıl da yine kimde ve nerede olursa olsun, ‘bu şerdir ve bâtıldır’ diyebilmeyi gerektirir.

Manen en korunaklı olan cemaat ortamlarında bile, kişinin okuduğu ders satırları ile o okuyan kişiye olan duygularımızı ne kadar ayrıştırabiliyoruz. Yani ne kadar, ‘Ben okunan cümleye bakarım, kimin okuduğu çok önemli değil.’ diyebiliyoruz.

Çok doğru bir cümleyi, duygu anlamında çok da uyuşmadığımız bir kişi ifade ettiğinde, ‘içimizden gelen ses’ eğer o hakikati anlamayı ve kabulü zorlaştırıyorsa veya bir yanlış bizim dostumuzun elinde veya dilinde olunca onun yanlışlığı zihnimizde -dostumuz arada olduğu için- azalıyorsa, işte burada iş çığırından çıkmış demektir.

İnsanın ahlâkındaki bu hastalığı tedavi edecek de ancak ihlâs düsturlarıdır.