haberleri olsun. Hâlbuki, bu gibi ahval-i siyasiye yalan-
dan, hileden, şeytanî fikirlerden hâlî değildir. Hutbe ma-
kamı ise, ahkâm-ı İlâhiyenin tebliği için ittihaz edilmiş bir
makamdır.
Sua l
: Avam-ı nâs Arabîden haberdar değildir, fehme-
demez?
Cevap
: Avam-ı nâs, zaruriyat ve müsellemat-ı diniye-
ye muhtaçtır; ve hutbe makamı da bu gibi hükümlerin
tebliği içindir. Bu hükümler, kisve-i Arabiye içinde, tafsi-
len değilse de, icmalen avam-ı nâsa malûm ve maruftur.
Maahaza, lisan-ı Arab’da bulunan şehamet, yükseklik,
meziyet, satvet, diğer lisanlarda yoktur.
İ’lemEyGafletli,SağırveKörOlarak,
Zulmetleriçindeesbabaibadetedenahmaklar!
Cenab-ı Hakkın vücub-i vücut ve vahdetine kâinatın
mürekkebatı ve zerratının elli beş vecihle yaptıkları şaha-
detlerin bir vechini yazacağım. Şöyle ki:
eşyanın icadı, ya nefislerine veya esbaba olan isnadı,
hayret ve istiğrabı muciptir. Bu da red ve inkârı icap
eder. Bu dahi dalâletleri intaç eder. Bu ise ıztırabat-ı ru-
hiye ve teşevvüşat-ı akliyeye sebep olur. Bu da ruhları ve
akılları firar ettirmekle, Vacibü’l-Vücud’a iltica etmeye
mecbur eder. zira, her müşkülât onun kudretiyle hallo-
lur ve açılmaz düğümler onun iradesiyle açılır ve kalbler
onun zikriyle mutmain olur. Bu hakikati şöyle bir muva-
zene ile izah edeceğim. Şöyle ki:
Mesnevî-i nuriye | 147 |
h
uBaB
sesi, Arabca libası.
kudret:
güç, kuvvet, iktidar.
lisan-ı Arap:
Arap dili.
maahaza:
bununla birlikte, böyle
olmakla beraber.
makam:
büyük yer, mevki.
malûm:
bilinen, bilinir olan.
maruf:
herkesçe bilinen.
mecbur:
zorunlu olma, zorunda
kalma.
meziyet:
bir şeyi başkalarından
ayıran vasıf, üstünlük ve değerli-
lik vasfı.
mucip:
icap eden, gerektiren.
mutmain:
gönlü hoş, içi rahat,
emin, şüphesi olmayan, zihnini bir
şeye yatırıp rahatlamış.
muvazene:
mukayese, karşılaştır-
ma; ölçü, denge.
mürekkebat:
mürekkep şeyler,
bileşikler, karışımlar.
müsellemat-ı diniye:
dinin sapa-
sağlam oturmuş herkesçe kabul
edilmiş ve edilmesi gereken ka-
ideleri, esasları.
müşkülât:
müşküller, güçlükler,
zorluklar.
nefis:
kendi, şahıs.
red:
kabul etmeme.
ruh:
dirilik kaynağı, hayatın temeli
ve sebebi olan manevî varlık.
satvet:
şiddetli tesir eden, ezici
kuvvet, güç.
sual:
soru.
şahadet:
şahit olma, şahitlik; açık
alâmet, işaret.
şehamet:
zekâ ve akıllılıkla bera-
ber olan cesaret, yiğitlik.
şeytanî:
şeytana ait, şeytana has,
şeytanla ilgili.
tafsilen:
tafsilli bir şekilde, uzun
uzadıya, ayrıntılı olarak.
tebliğ:
dinî bir emrin kullara bildi-
rilmesi.
teşevvüşat-ı akliye:
aklın bula-
nıklığı, dağınıklığı ve karmaşıklığı.
vacibü’l-vücud:
varlığı zarurî ve
zatî olan; varlığı başkasının varlığı-
na bağlı değil, kendinden olup
ezelî ve ebedî olan Allah.
vahdet:
birlik ve teklik.
vecih:
cihet, yön.
vücub-i vücut:
varlığı gerekli ol-
mak, olmaması imkânsız olmak,
varlığı zarurî ve vacip olmak.
zaruriyat:
dinin inanılması zorun-
lu olan ve İslâmın esasını teşkil
eden hususlar.
zerrat:
zerreler, atomlar.
zikir:
Allah’ın adlarını anarak dua
etme, Allah’ı anma.
zulmet:
karanlık.
ahkâm-ı ilâhiye:
İlâhî hüküm-
ler, Allah’ın hükümleri.
ahval-i siyasiye:
siyasete ait
hâller, durumlar, işler.
Arabî:
Arabcaya ait, Arap dili
ile ilgili.
avam-ı nâs:
insanların ilmî, ir-
fanı kıt, okuma yazması az,
fikren zayıf olanları.
dalâlet:
hak ve hakikatten
sapma, doğru yoldan ayrılma,
azma.
esbap:
sebepler, vasıtalar.
fehmetmek:
anlamak, kavra-
mak, idrak etmek.
haberdar:
haberli, bilgili.
hakikat:
gerçek, esas.
hâlî:
bir şeyden uzak, müstes-
na.
hutbe:
hatip tarafından cami-
lerde minbere çıkıp yapılan di-
nî içerikli konuşmalar.
hüküm:
dinî kaide, kural.
ıztırabat-ı ruhiye:
ruhen çeki-
len azaplar, sıkıntılar.
icap:
gerekme hâli, gerekli ol-
ma.
icmalen:
kısaltarak, kısaca,
özetle.
i’lem:
Arabcada “Bil!” anla-
mında emir.
iltica:
sığınma, güvenme, da-
yanma.
intaç:
netice verme, sonuçlan-
dırma.
irade:
dileme, isteme, bir şeyi
yapıp yapmama konusunda
için olan iktidar, güç.
isnat:
dayandırma, mal etme,
bir şeyi bir kimseye ait göster-
me.
istiğrap:
şaşırma, hayret et-
me.
ittihaz:
kullanma.
kisve-i Arabiye:
Arap dili elbi-
