Başta peygamberler olmak üzere, sahabe-i kiramın, nice mücedditlerin, nice din büyüklerinin ve bazı padişahların hayatlarında yaşadıkları ve başlarından geçen dâvâlarla ilgili mahkeme ifadelerinde sergiledikleri örnek hal ve davranışlar harika birer örnek rehber olarak tarihe geçmişlerdir.

Bu güzide şahsiyetlerin kendi hayatlarına mal olsa dahi hakikî adaletin tecellisi için mahkemelerde hiçbir imtiyaz ve ayrıcalık beklentisine girmeden ortaya koydukları örnek tavırlarıyla  gelecek olan idarecilere numune-i imtisal oldular.

O güzide ve örnek devlet adamlarını sorguya çeken hâkimler de hakkın yerini bulması için, hakikî adaletin tecellisi için makam mevkileri hiç nazara almadan hakperestane bir tavırla, korkmadan, cesaretle tereddüt etmeden, kanunlara uygun her türlü kararları alarak tarihe örnek hâkimler olarak geçtiler.

İşte adalet timsali hiddetli Hz. Ömer’in (ra) adi bir Hıristiyanla eşit şartlarla mahkemede sorguya çekilmesi. 

Hz. Ali’nin eşit şartlarda miskin bir Yahudi ile mahkemede hesaplaşmaları. Aynı şekilde Selâhaddin-i Eyyübi’nin de mahkemede bir gayr-ı müslim ile yargılanması...

Bir caminin inşaasında kullanılmak üzere kendisine verilen bir mermer sütunu yanlış kestiği için elinin kesilmesine karar veren Fatih Sultan Mehmed’e dâvâ açan Rum mimarla mahkemede sorgulanmak için çağrılan büyük padişahın baş köşeye geçmek istemesine karşılık adaletli Kadı Hızır Çelebi’nin çekinmeden; ”hasmınla mürafaa olacaksın beyim!.. Şöyle gel bakalım” emri karşısında haşmetli padişahın boynunu bükerek Rum mimarla yan yana ifade vermesi... Ve Hızır Çelebi’nin aldığı ifadeler çerçevesinde Rum mimarı haklı bularak, tereddüt etmeden Fatih’in de kolunun kesilmesi kararı karşısında koca padişahın kararı saygı ile karşılaması ve Rum mimarın hakkından feraget etmesi üzerine Fatih Sultan Mehmed’in Rum mimarına kendi rızasıyla günde yirmi altın lira tazminat vermesi olayı  gerek devletlerin idare makamında olan güzide idareciler açısından; gerek adaletperver hâkimler açısından tarihe altın harflerle yazılmaya lâyık hakikî adalet örnekleridir.

Gerek devletlerin sevk ve idarelerini ellerinde bulunduran idarecilerin bir şekilde maruz kaldıkları iddia ve isnatlar neticesinde mahkemelerde sergiledikleri ref-i imtiyazIa derhatır eden hal ve tavırlarıyla, aleyhlerine de olsa mahkemelerden çıkan kararlara harfiyen boyun eğerek saygı duymaları gerekse raiyetlerindeki bütün insanlara, din, dil, renk, zengin, fakir, makam, mevki görüş, düşünce farkı gözetmeden eşit davranmalarından yeryüzündeki bütün idarecilerin almaları gereken dersler olmalı.

Ayrıca İslâm tarihinde şartlar oluştuğunda imparatorlukların idaresini ellerinde bulunduran padişahları, vezirleri, sadrazamları, muhteşem hükümdarları dahi mahkemelerde makam mevki gözetmeden, cesaretle sorguya çeken ve icabında aleyhlerinde karar vermekten çekinmeyen adaletperver hâkimlerin bu taktire şayan duruşlarından bugünkü hâkimlerin ve idarecilerin alması gereken dersler mevcuttur.