Yüce Allah Kur’ân-ı Kerîm’de “Allah size emaneti ehline vermenizi ve insanlar arasında hükmederken adaletle hükmetmenizi emrediyor!” (Nisa Sûresi, 4:58.) ferman eder.
- Emaneti kim ehline verecektir?
- “İnsanlar...” Bu “Size emrediyor!” cümlesinden çıkıyor.
- Emanet nedir? “Yöneticilik...”
- Nereden çıkardınız? “İnsanlar arasında hükmederken adaletle hükmedin” cümlesinden. Zira insanların hukukî işlerini yapmak ve adaletle hükmetmek yöneticiliktir.
*
- Anlamadık! Nasıl yani?
- Yüce Allah devam eden âyette bunu açıklıyor: “Ey iman edenler. Allah’a itaat edin, Resulüne itaat edin ve sizden olan ‘ulu’l-emirlere’ itaat edin!” (Nisa Sûresi, 4:59.) Bu âyette “Allah’a itaat” Kur’ân-ı Kerîme uymaktır. “Resule itaat” Peygamberin ve Hulefa-i Raşidinin sünnetine uymak, yani yolundan gitmektir. “Sizden olan ulu’l-emir” yani “emr sahipleri” ise “sizden olan kaydı ile” anlaşılıyor ki atanmış olan değil, “sizin seçtiğiniz” demektir. Zira atanmış olan için sizden olan denmesine gerek yok.
*
- “Ulu’l-emr” ne demektir?
- Peygamberimiz (asm) “Emirler ma’rufu emreden ve münkerden nehyedenlerdir. Allah’a isyan olan emirde itaat yoktur.” (Suyutî, Dürrül-Mensûr, 2:577; Kurtubî, Camiu’l-Ahkam, 5:260.) buyurur. Onlar da dört gruptur. Peygamberler, peygamber varisi olan âlimler, marufu emreden yöneticiler ve insanlara Allah’ın kitabını öğreten öğretmenler...”
*
- Bediüzzaman bu konuda ne demektedir?
- “Kalbe ihtar edilen içtimaî hayatımıza ait bir hakikat” başlığı ile yazdığı ve günümüzün siyasî partilerini tahlil ettiği bir mektubunda Bediüzzaman şöyle der: “İslâmiyetin bir kanun-u esasîsi olan, hadis-i şerifte ‘Seyyidü’l-kavmi hadimühüm’ (Milletin efendisi, onlara hizmet edendir) (Fethu’l-Kebir, 2: 195.) yani ‘Memuriyet, emirlik ise, reislik değil, millete bir hizmetkârlıktır.’ Demokratlık, hürriyet-i vicdan, İslâmiyetin bu kanun-u esasîsine dayanabilir. Çünkü kuvvet kanunda olmazsa şahsa geçer. İstibdad, mutlak keyfî olur.” (Emirdağ Lâhikası, 2011, s. 747.)
Bediüzzaman burada üç hususa dikkatimizi çeker
Birincisi: Memuriyet, emirlik ve reislik değildir; millete hizmet etmektir. Buna göre “emr” emretmek anlamında değil; iş yapma anlamındadır. Zira “emr” iş demektir; çoğulu “umûr” yani işlerdir. “Ulu’l-emr” ise “veliyyu’-l umûr” yani iş yapanlardır. “Vali” üst seviye halkın işini yapan anlamına gelir.
İkincisi: Demokratlığın dayandığı temel prensip budur. Demokrat halkın işlerini yapmayı ve ona hizmet etmeyi amaç edinen ve yönetime bunun için talip olan halkın seçtiği kişidir. Halkın işini yapmak halkın isteğine uygun davranmakla mümkündür. Halkın isteği ise “İstişare” ile yani, halka “Ne istiyorsunuz?” diye sormak ve alınan kararları takip etmek ve verilen işi yapmaktır.
Bunun için Bediüzzaman “Memuriyet ve imarete giren yalnız hamiyet ve hizmet için girmelidir” (Eski Said Dönemi Eserleri, Münâzarât, s. 253.) der.
Üçüncüsü: Kuvvet kanunda olmalı, yani kanun, prensipler hakim olmalı ve hükmetmeli. Kanun nedir? Kanun ya Allah’ın emri ve Peygamberimizin (asm) sünnetidir veya “İstişare” ile alınan kararlardır. Bu kararlar ise halkın içinden halkın yetki vermesi ile seçilmiş heyetler ve temsilcilerdir. Onların kararlarına ya kanun veya yönetmenlik denir. Memur, yani emir sahiplerinin görevi de bu kararların uygulanmasını takip etmek ve kendi görüşünü ve emrini değil, tarafsız ve imtiyazsız bir şekilde kararların yürütülmesini sağlamaktır.
Kurallar ve kararlar yerine emir sahibinin arzu ve isteği, amirane verdiği emirler üzere hareket edilirse “istibdat mutlak keyfi olur.” Baskı ve zulüm buradan kaynaklanır. Halbuki “Seyyidü’l-kavmi hadimühüm” hadisinin sırrıyla, şeriat âleme gelmiş; tâ istibdadı ve zâlimâne tahakkümü mahvetsin!” (Eski Said Dönemi Eserleri, Divan-ı Harb-i Örfi, s. 121.)