Bu cümlenin izahını konu bütünlüğünde görebilme şansımız daha çok olabilir. 

“İ’lem eyyühe’l-aziz! İsm-i Celal, alelekser nevilerde, külliyatta tecelli eder. İsm-i Cemal ise, mevcudatın cüz’iyatına tecelli eder. Bu itibarla, nevilerdeki cüd-u mutlak, celalin tecellisidir. Cüz’iyatın nakışları, eşhasın güzellikleri cemalin tecelliyatındandır. Ve keza, celal, vahidiyetin tecellisinden, cemal dahi ehadiyetin tecellisinden zahir olur. Bazan da cemal, celalden tecelli eder. Evet, cemalin gözünde celal ne kadar cemildir; celalin gözünde dahi cemal o kadar celildir.”1

Allah’ın Celal isminin tecellisini görmek için mesela bir kırlangıç sürüsüne bakalım. Onların özellikle akşam üzeri binlerce kırlangıcın hep bir anda muntazam ve ölçülü hareketlerindeki mükemmel güzellik insanı mest ettiği gibi her bir kırlangıcın hareketleri, üzerinde sanat ve güzellik-Cemal de insanı mest etmektedir. Yani kırlangıç sürüsünde/nevinde Celal ismi tecelli ederken aynı anda Cemal ismi de tecelli etmektedir. Veya her bir kırlangıcın rızıklandırılması muhteşem ve dakik olduğu gibi bütün kırlangıçların da aynı şekilde büyük bir intizamla rızıklandırılmalarında Celal yanında aynı zamanda Cemal ismi tecelli etmektedir. Nev’lerde Celal ismi ile Vahidiyette tecelli ettiği gibi, fertlerde de Cemal ve Ehadiyet isimleri tecelli etmektedir.

Allah’ın iki türlü isim grubu vardır. Biri cemal grubu, diğeri ise celal grubu isimlerdir.

Cemal grubunda; lütuf, ikram, şefkat, nur, ihsan, af, hüsün gibi manalar hükmederken, aynı bu manaların her dairede tecellileri olabilir ve vardır. 

Mesela; insanın kalp dairesinde reca ve ümit olarak, terbiye dairesinde mükâfat ve ödül olarak, ahiret dairesinde cennet ve nur olarak tecelli eder.

Celal grubunda ise; kahır, intikam, ceza, nar, azamet, kibriya gibi manalar hükmeder. Aynı şekilde bu manaların mahlûkat dairelerinde de tecellileri vardır. 

Mesela; insanın kalp dairesinde haşyet ve korku olarak, terbiye dairesinde mücazat ve ceza olarak, ahiret âleminde ise; cehennem ve nar olarak tecelli eder.

Bu dairelerde tecelli galibendir, yoksa bir isim hükmederken diğer isimler tecelli etmiyor değildir. 

Cemal’de celalin cemil olması nasıl olur?

Mesela vahşi kuşlardan kartal nevine bakalım ve o nevden de sadece bir kartala bakalım. Bu bir kartalın fıtratından dolayı görünüşünde Celil ismi tecelli ederken, sanatlı ve intizamlı bir görünüm arz etmesi itibariyle bakıldığında, Cemil ismi tecelli eder. Cenab-ı Allah cemali ile o kartalı rızıklandırıyor, süslüyor, hayatını devam ettiriyor. Fakat Celali ile de o kartala haşmet ve dehşet görünümü veriyor. Netice itibariyle kartalın güzel yaratılması içerisinde tecelli eden “Celil” isminin o hayvana verdiği ayrı bir güzellik ve letafet vardır. 

Celal’de Cemalin celil olması nasıldır?

Mesela yine kuşlardan kanarya nevine veya çiçeklerden gül cinsine bakalım. Bu türlerin tamamına bakıldığında haşmet, celal ve azamet görünür. Ama bu cinslerin hem umumuna ve hem de fertlerine bakıldığında cemal ve letafet görünür. İşte bu cemal ve letafetlerin umumunu idare etmek, muazzam bir haşmet ve Celali gösterir. İşte Celal tecellisinde görünen cemalin bile dehşetli bir celal tecellisi mevcuttur.

(Şerh çalışmalarınızı [email protected] adremize gönderebilirsiniz.)

Dipnot:

1- Mesnevi-i Nuriye, Onuncu Risale