Sözler - page 218

cebbar bir ma¤rurdur. Fakat, kalbinde nokta-i istinat bul-
mad›¤› için, zat›nda gayet acz ile âciz bir cebbar-› hodfü-
rufltur. Hem o flakirt, menfaatperest hodendifltir ki, ga-
ye-i himmeti nefis ve batn›n ve fercin hevesat›n› tatmin
ve menfaat-i flahsiyesini baz› menfaat-i kavmiye içinde
arayan, dessas bir hodgâmd›r.
Amma hikmet-i Kur’ân’›n halis tilmizi ise, bir abddir;
fakat, azam-› mahlûkata da ibadete tenezzül etmez;
hem, Cennet gibi azam-› menfaat olan bir fleyi, gaye-i
ibadet kabul etmez bir abd-i azizdir. Hem, hakikî tilmiz-i
mütevazidir, selim, halimdir; fakat, Fât›r’›n›n gayrine, da-
ire-i izni haricinde, ihtiyar›yla tezellüle tenezzül etmez.
Hem, fakir ve zay›ft›r, fakr ve zaaf›n› bilir; fakat, onun
Malik-i Kerîm’i, ona iddihar etti¤i uhrevî servet ile müs-
ta¤nidir ve Seyyidinin nihayetsiz kudretine istinat etti¤i
için, kavidir. Hem, yaln›z livechillâh, r›za-i ‹lâhî için, fazi-
let için amel eder, çal›fl›r
‹flte, iki hikmetin verdi¤i terbiye, iki tilmizin muvaze-
nesiyle anlafl›l›r.
ÜÇÜNCÜ ESAS
Hikmet-i felsefe ile hikmet-i Kur’âniyenin hayat-› içti-
maiye-i befleriyeye verdi¤i terbiyeler.
Amma hikmet-i felsefe ise, hayat-› içtimaiyede nok-
ta-i istinad› “kuvvet” kabul eder. Hedefi “menfaat” bilir.
Düstur-u hayat› “cidal” tan›r. Cemaatlerin rab›tas›n›
abd: kul.
abd-i aziz: izzetli kul; Allah’tan
baflkas›na müracaat etmeyen ve
minnet duymayan kul.
âciz: gücü yetmez, güçsüz.
acz: zay›fl›k, güçsüzlük.
amel: ifl, hareket.
azam-› mahlûkat: yarat›lm›fllar›n
en büyü¤ü.
azam-› menfaat: menfaatin en
büyü¤ü.
bat›n: kar›n, mide.
cebbar: zorba, zalim.
cebbar-› hodfürufl: kendini be¤e-
nen zorba.
cemaat: topluluk, toplum.
cidal: kavga, mücadele.
daire-i izin: izin dairesi.
dessas: aldat›c›, hileci.
düstur-u hayat: hayat prensibi.
erdem: fazilet.
fakr: fakirlik, muhtaçl›k.
Fât›r: yaratan, yarat›c› Allah.
fazilet: erdem ve üstünlük.
ferc: üreme organ›.
gaye-i himmet: gayret ve çaba-
n›n amac›.
gaye-i ibadet: ibadetin gayesi.
gayri: ...den baflka, baflkas›.
halim: uysal, yumuflak, sessiz.
halis: kar›fl›ks›z, saf, duru.
hariç: d›fl.
hayat-› içtimaiye: sosyal hayat.
hayat-› içtimaiye-i befleriye: in-
sanl›¤›n sosyal hayat›.
hedef: maksat, niyet, amaç.
hevesat: hevesler.
hikmet: her fleyin belirli gayelere
yönelik olarak, manal›, faydal› ve
tam yerli yerinde olmas›.
hikmet-i felsefe: felsefe ilmi.
hikmet-i Kur’ân: Kur’ân hikmeti.
hikmet-i Kur’âniye: Kur’ân’a
mahsus hikmet, Kur’ân’›n hikme-
ti.
hodendifl: kendi için endifle
eden.
hodgâm: kendi keyfini düflünen.
iddihar: biriktirme, saklama.
ihtiyar: seçme, tercih, irade.
istinat etmek: dayanmak.
kavi: kuvvetli.
livechillâh: Allah için.
ma¤rur: gururlu.
Malik-i Kerîm: bol ihsan ve ik-
ram sahibi olan, her fleyin gerçek
sahibi Allah.
menfaat: fayda, kâr.
menfaat-i kavmiye: toplum ç›-
kar›.
menfaat-i flahsiye: kiflisel ç›kar.
menfaatperest: kendi ç›kar›n›
düflünen.
muvazene: karfl›laflt›rma.
müsta¤ni: tok gözlü.
nefis: kiflinin kendisi, insan›
maddî zevk ve isteklere sevk
eden kuvvet.
nokta-i istinat: dayanak
noktas›.
rab›ta: ba¤.
r›za-i ‹lâhî: Allah r›zas›.
selim: sa¤lam, do¤ru.
servet: mal, mülk.
seyyid: efendi.
flakirt: talebe, ö¤renci.
tenezzül: alçalmak, kendine
ayk›r› düflen bir ifli veya duru-
mu kabul etme.
terbiye: yetifltirme, büyütme.
tezellül: afla¤›lanma.
tilmiz: ö¤renci, talebe.
tilmiz-i mütevazi: alçak gö-
nüllü talebe.
uhrevî: ahirete dair.
zaaf: zay›fl›k, güçsüzlük.
218 | SÖZLER O N ‹K‹NC‹ SÖZ