|
Aslında her insan kendi çapında prototip olarak yaratılmıştır. Hz. Adem (a.s.)'-den bu yana gelmiş ve bundan sonra gelecek tüm insanlar farklı suret ve sirette yaratılmıştır. Her bir insan ayrı bir dünyadır; ancak toplumda ideal insan tipi olmak ve sıra dışı başarı ve davranış modelleriyle örnek teşkil etmek az kişiye nasip olmaktadır. Bu tür insanlar, sadece gerçekleştirdiği başarılı işlerden ötürü değil, aynı zamanda mütevazi davranışlarıyla, insanî özellikleriyle, ahlâkî yücelikleriyle de toplumda farklı konumlara sahip olmaktadırlar.
Merhum Mehmet Akif, “İnsan iki şeyi çok iyi bilmelidir: biri haddini, diğeri hesabını. Ben hesabımı pek bilmem, ama haddimi çok iyi bilirim” der. Yani insan entelektüel boyut itibariyle kendini çok iyi yetiştirmiş olabilir. Ancak bilgisine güvenerek ve çevresindekileri küçümseyerek uluorta ahkâm kesmesi tasvip edilebilir bir davranış biçimi değildir. Bu tür insanlar “prototip insan modeli” anlayışına terstir. Geçenlerde belli bir konuda birkaç uzman arkadaş bir konuyu müzakere ediyorduk. Yeni mezun ve oldukça heyecanlı bir genç araya girerek, hazır bulunan tüm bilim adamlarının bilgilerini küçümseyen ve kendisinin öne sürdüğü bilginin en iyi bilgi olduğunu savunan bir davranış biçimi sergiledi. O bilgiye alternatif teklifler sunmaya çalışanları da gayet ukalaca bir davranış biçimiyle tekzip etti. Bu gibi durumlarda nedense bende tuhaf bir halet-i ruhiye oluşuyor ve merhum Mehmet Akif’in düsturunu hatırlatmak zorunda kalıyorum. Bu sefer de aynı şeyi yaparak yukarıdaki düsturu hatırlattım ve haddini bilmesi gerektiğini söyledim. Sonra hatasını anlayarak özür diledi. Bu da güzel bir erdemliktir.
Bilhassa genç arkadaşların dikkat etmesi gereken önemli bir husus vardır. O da zihinsel açıdan yeterlik kazanmış oldukları hissine kapılmaları her an mümkündür. Oysa hiçbir insan, hiçbir zaman zihinsel doyuma ulaşamaz. Mutlaka hepimizin bilmediği hususlar bulunacaktır. Böyle bir hisse kapılarak daha tecrübeli insanlarla uluorta tartışmak ve kendisinin haklı olduğunu ispat etmek çabası oldukça yıkıcı bir davranış biçimidir. Zira, Bediüzzaman’ın dediği gibi, hasmından öğreneceği şeyleri bu yolla öğrenmemiş olur. Gerçi, “müsademe-i efkârdan barika-yı hakikat doğar” demiş atalarımız. Yani fikirlerin çatışmasından, hakikat ortaya çıkar, ancak bu tür münâzaralar karşıdakini küçümseyici ve rencide edici bir düzeyde olmamalıdır. Burada amaç karşılıklı bilgi alış verişi şeklinde ve yapıcı olmalıdır. Japonların Toplam Kalite Yönetimi sistemindeki “beyin fırtınası” şeklinde veya İslâmî ıstılâhta olduğu gibi, istişare ve muhavere şeklinde olmalıdır. Bu tür bilgi alış verişi şeklindeki seviyeli münazaralar zarar vermez, aksine oldukça fayda sağlayan tartışmalardır. İşte prototip insan modelinin seviyeli tartışma biçimi budur. Yoksa insanları küçümseyen, kendi bilgisinin en iyi bilgi olduğunu ima eden ifadeler asla prototip insan modelinin sarf edeceği ifadeler değildir.
Prototip insan modeli, örnek alınacak davranış biçimleri sergileyen insan modelidir. Yoksa sözleriyle, fiillerinin uyuşmadığı insanların prototip insan modeliyle hiçbir alâkası bulunmamaktadır. Bir yazar meselâ “iş ahlâkı” isimli bir kitap yazıyor ancak iş hayatında iş ahlâkına uymayan, çevresiyle sürekli kavgalı oluyorsa, ayrıca emrindekilere adaletsiz davranıp, nepotizm ve mobbing gibi politikalarla insanlar arasında ayrımcılık yapan davranış figürleri sergiliyorsa, bu yazarın yazdığı “iş ahlâkı” kitabının bir kıymeti ve tesiri olabilir mi? Yani böyle bir kitabı yazanın çalıştığı iş yerinde iş ahlâkı kurallarına uygun davranış biçimleri sergilemesi beklenir. Elbette hepimizin hatası olabilir. Ancak toplumda prototip insan modeline uygun insanların daha dikkatli olması gerekir. Zira bu tür insanların yanlış davranışları kitleleri etkilemektedir. Sıradan insanların hataları ise kendi çapında mikro düzeydeki bir alanda sınırlı kalmaktadır.
|
