1- TEK PARÇA: Bütündür ve yekpāredir. Esnek değildir. Malzemesi ne kadar sağlam, ne kadar güçlü ve dayanıklı olsa da tek parça olan bu yapının/bünyenin kırılma ihtimali vardır. Bütün haldeki bu malzeme kırılsa birbirinden kopan parçaları bir işe yaramaz.

Bu yapı karizmatik, farklılıklara kapalı, başkalarını veya başka olanı kendi bünyesi içinde yok sayan, güçlü olsa da tek iradeyi ve tek otoriteyi temsil eder.

2- BİRLEŞİK: Farklı özellikteki zayıf elemanların belli bir nizama bağlı olarak, âhenkli dizilim ve hassas bir simetri ile birbirine sarılıp dolanarak bir araya gelinen haldir. Birleşik ve örülmüş bu malzeme esnektir. Elemanlar birbirlerinden kuvvet aldığı gibi birbirlerini dengeler. Taşınan yük bünyeye âdilâne dağılır. Bünye/yapı bu halde iken, tek parça halindeki malzemeden üç beş kat daha fazla yüke, darbeye, şiddete ve basınca karşı dirençlidir. Kolayca kopmaz ve kırılmaz. Bazı parçaları kopsa bile sağlam duranlar yine de iş görebilir. Bu durumun muhafazası için çok sağlam esaslar ve iyice hesap edilmiş hassas bir nizam kaçınılmazdır.

İzāhı yapılan birleşik yapıya şu örnek verilebilir: Kendi ağırlığı ile ayrıca üzerinden geçen milyonlarca ton ağırlık taşıyan boğaz köprülerinin denge halatları tek parça çelikten māmül olmayıp 10-12 bin ayrı çelik tellerin bir araya getirilmesiyle yapılmıştır. Böylelikle milyonlarca ton ağırlık tek bir malzemeye ağırlık bindirmiyor. Yük (yetki veya sorumluluk), bir arada bulunan, belli bir düzen içinde birbirine sarılmış, çok sayıdaki elemana taşıyabilecekleri hesaplı ve dengeli bir şekilde dağılmaktadır.

Kollektivitenin, el ele, kafa kafaya, omuz omuza vererek beraberlik halinde iş yapmanın hākim olduğu günümüz ticarî, içtimāî, idarî, siyasî, ekonomik vs. her alanda ortak aklın devreye girmesiyle birbirinden güç almak ve birbirlerinin özelliklerinden istifade etmek suretiyle, aşırılıkları dengeleyerek, temel konularda birlikte hareket etmenin, başarıyı ve/ya diğer türlü sonuçların sorumluluğunu adaletle paylaşmanın en makul yöntemi bu olsa gerek.

Âyet-i kerîmede buyurulan “Allah’ın ipine sımsıkı sarılmak” ve “parçalanmamak” (3-Ali İmran/103) beyanı, işte öylesi kopmayan, sarsılmayan, parçalanmayan, yanıltıp şaşırtmayan hakikatlere (Kur’ân’a ve sünnete) sarılarak, hak üzere sabit-i kalp ve kadem olmanın, sebat ederek sapa sağlam durduğu takdirde kişinin/toplumun her türlü savrulmadan korunmuş olunacağına işaret olsa gerek.

Burada önem arz eden husus, bu yapının, bünyenin ve beraber oluşun mayasının, esasının çok çok iyi muhafaza edilerek göz bebeğinin muhafaza edilmesi misillü, üzerine titremektir.

3- AYRI/ŞIK-DAĞINIK: Ayrı ve/ya dağınık durumdaki unsurların kendi başlarına zayıf ve güçsüz halidir. Her bir unsur kendi varlığı, cirmi ve özelliği kadardır. Bir arada olsalar bile birlik oluşturmayıp ayrı durumda bulundukları için her bir elemanın bir diğerine ne faydası ne de zararı yoktur.

Bu vaziyet bir araya gelme şuurunu idrak edemeyen, beraber iş görme iradesi ve becerisi olmayan fert, gurup veya toplumların acıklı halidir.

4- KARIŞIK-KARMAŞIK: Bu hal için bir şey söylemeye lüzum yoktur. Kaos ve kargaşa halidir. Bu vaziyetteki zarar her elemanın hem kendine ve hem birbirlerinedir. Bu duruma elini veren kolunu, daha doğrusu bütün varlığını kaptırır. Uzak durmak hatta kaçınmak en iyi ve emniyetli yoldur.

Her insan, sayılan bu dört hali, kendi hayatında aileden toplumsal ilişkilere, gönüllü hizmetlerden siyasetin geniş dairelerine kadar herkes kendisini içinde bulunduğu şartlara ve ilişkilere uyarlayabilir.

Biz gerek şahıs ve gerekse toplumsal olarak hangi hal ve vaziyet üzereyiz?!..

Bu örneklere göre ne yapıyoruz ve neyi nasıl yapmalıyız?