Hiç hesapta yokken bir emrivâki kendini aniden savaşın ortasında bulan Osmanlı Devleti, Sultan-Halife Mehmed Reşad'ın 23 Kasım 1914 tarihli fermânıyla Cihad Fetvâsı ilân etti.

Şeyhülislâm Ürgüplü Hayri Efendinin hazırlatmış olduğu ve bazılarınca "Cihad-ı Ekber" diye de isimlendirilen cihad fetvâsı, Fetvâ Emini Ali Haydar Efendi tarafından Fatih Camii avlusunda toplanan asker ve sivil kalabalığa hitaben okundu. 

Bilâhare bir beyannâme ile matbu olarak da neşredilen ve dünyanın hemen her tarafındaki Müslümanlara dağıtılması istenen bu cihad fetvâsı, hemen hiçbir ülkede makes bulmadı. 

İşte, İslâm devletleri ve toplulukları tarafından hakkıyla sahiplenilmeyen, dolayısıyla maksadına vâsıl olmayan bu fetvâ, ana hatlarıyla şu beş maddeyi ihtiva ediyordu: 

1) Padişahın cihad emrine herkesin katılması farzdır. 

2) İslâm Hilâfetini ortadan kaldırmak isteyen Rusya, İngiltere ve Fransa'nın idaresi altında olan bütün Müslümanların bu devletler aleyhine birleşmesi şart olmuştur. 

3) Bu farziyete rağmen cihada katılmayanlar ağır cezaya düçâr olacaklardır. 

4) İslâm (Osmanlı) askerini öldüren yukarıdaki devletlerin tebaası Müslüman askerler, büyük günah işlemiş olurlar. 

5) İngiltere, Fransa, Rusya, Sırp, Karadağ hükümetleri idaresinde bulunan Müslümanların, İslâm Devletine yardımcı olan Almanya ve Avusturya aleyhine harp etmeleri, bu devletin zararına olacağı için büyük günah sayılır. 

Yalnızlığın bazı sebepleri

İslâm dünyasından beklediği desteği alamayan Osmanlı Devleti, Dünya Savaşı’nda bir bakıma yalnız başına kalarak Almanya ve Avusturya'nın yanında (Rusya ve İngiltere'ye karşı) harbe iştirak etmek durumunda kaldı. 

***

Osmanlı Şeyhülislâmı Ürgüplü Hayri Efendi’nin hazırlatmış olduğu ve bazılarınca "Cihad-ı Ekber" diye de isimlendirilen meşhûr cihad fetvâsı, Fetvâ Emini Ali Haydar Efendi tarafından Fatih Camii avlusunda toplanan asker ve sivil kalabalığa hitaben büyük bir heyecan ve helecân ile okundu. 

***

İslâm âlemi nazarında yaşanan bu yalnızlığın birçok sebebi vardı. Bunları kısaca aşağıdaki şekilde sıralamak mümkün: 

1) İran ve Afganistan dışındaki Müslüman ülkelerin hemen tamamı sömürge durumundaydı. Afganistan, Rusya'nın baskısı altındaydı. Şiâ olan İran ise, hiçbir zaman Osmanlı veya bir başka Müslüman ülkenin yanında savaşa girmiş değildi. 

2) Osmanlı'nın iki Hıristiyan ülkenin yanında yer alması, diğer Hıristiyan ülkelerle savaşılmasına mânevî engel teşkil ediyordu. 

3) Dünyadaki Müslümanların hemen tamamı, bu süreçte nisbeten yoksuldu, fakr û zaruret içinde yaşıyordu. 

4) Müslümanlar, Fransa, Rusya ve İngiltere'ye karşı koyacak silâh ve mühimmat imkânına sahip değildi. 

5) İttihatçıların içinde Türkçülük/Turancılık damarının kabarmış olması, başka unsurdan olan dindar toplulukları bile Osmanlı merkezî hükûmetinden soğutmuştur.

Zafere gitmek kolay mı?

Fetvanın İslâm dünyasında bulduğu makes, yukarıda da temas ettiğimiz üzere son derece zayıf kaldı. Müslümanlardan sağlanan destekler, münferit olmaktan (Şeyh Sünûsî gibi) öteye gidememiştir. 

Bu durumda, neredeyse 200 senedir hiç zafer kazanmamış olan Osmanlı ordusunun, dünya çapında yaşanan bu yeni büyük savaşta bir başarı elde etmesi hiç de kolay olmayacaktı. 

Gerçi, yanında Almanya gibi güçlü bir devlet vardı. Fakat, İtalyan Harbi ile Birinci ve İkinci Balkan mağlûbiyetlerinin neticeleri düşünüldüğünde, Osmanlı'nın zafer kazanması pek mümkün görünmüyordu. 

Bununla beraber, düşman kuvvetlerinin Çanakkale Boğazı ile Bitlis Boğazını geçememiş olmasını, yine de mühimsemek gerekir.